جنگ مغلوبه رژیم پهلوی در سربازخانه ها

رژیم پهلوی که از دوره پهلویِ پدر اعزام طلاب و روحانیون جوان به سربازی را دستمایه فشار به حوزه های علمیه کرده بود در اردیبهشت 1342 نقاب از چهره انداخت و تهدیداتش را عملی کرد اما با تدبیر و هوشیاری امام خمینی و همراهی طلاب، پادگان ها و سربازخانه ها به کانون افشای سیاست های ضد دینی و ضد ایرانی محمدرضا شاه تبدیل شد.

رژیم پهلوی که از دوره پهلویِ پدر اعزام طلاب و روحانیون جوان به سربازی را دستمایه فشار به حوزه های علمیه کرده بود در اردیبهشت 1342 نقاب از چهره انداخت و تهدیداتش را عملی کرد اما با تدبیر و هوشیاری امام و همراهی طلاب، پادگان ها و سربازخانه ها به کانون افشای سیاست های ضد دینی و ضد ایرانی محمدرضا شاه تبدیل شد.

به گزارش ایندکس ایران، امروز اول اردیبهشت شصت و یکمین سالروز دستگیری و اعزام زوری طلاب و روحانیون به خدمت نظام وظیفه در سال 1342 است.

قانون سربازی

رضا پهلوی در دوره 16 ساله سلطنتش بر ایران دو قانون برای به خدمت نظام آوردن پسران ایرانی نوشت. قانون اول را 9 سال بعد از قانون خدمت اجباری خصوصی معروف به قانون بنیچه که در دوره سلطنت احمد شاه آخرین شاه قاجار در نهم آبان 1294 تصویب شده بود را در تاریخ 16 خرداد 1304 به تصویب پنجمین دوره مجلس شورای ملی رساند و قانون دوم را که کامل تر از قانون اول بود 13 سال بعد در تاریخ 29 خرداد 1317 از تصویب یازدهمین دوره مجلس شورای ملی گذراند.

قانون سال 1304 شامل همه اولاد ذکور بالای 21 سال خانواده های ایرانی ساکن در شهرها و روستاهای و ایرانیان خارج از کشور بود.

رضا شاه در فصل دوم این قانون طبقات معاف از قانون نظام اجباری از جمله «فقها، طلاب و روحانیون» علوم اسلامی و دینی که به جز تحصیل علوم دینی شغل دیگری نداشتند را با چارچوبی که کمیته مخصوص تعیین می کرد مجاز به شرکت در امتحانات سالیانه طلبگی می کرد و با صدور گواهی نامه طلبگی توسط حوزه علمیه قم آنان را از سربازی معاف می کرد.

پهلویِ پدر در عین حال برای زهر چشم گرفتن از روحانیون مخالف در سال 1307 شرط امتحان دادن طلاب علوم دینی را برای معافیت از خدمت سربازی برجسته کرد و از این بند قانونی به عنوان فشار بر مدارس علوم دینی و روحانیون و طلاب جوان کشور استفاده کرد.

این وضعیت تا 29 خرداد 1317 که قانون جدید و کامل تر خدمت نظام وظیفه عمومی به تصویب یازدهمین دوره مجلس شورای ملی رسید، ادامه یافت.

این روند با آغاز مبارزه دینی و سیاسی امام خمینی و برخی بزرگان علوم دینی از ایندکس ایران سال 1341 که از تن دادن به اجرای تصویب نامه انجمن های ایالتی و ولایتی طفره رفتند وارد فاز جدیدی شد، پهلوی پسر این حربه پدر قدیمیِ پدرش را بار دیگر زنده کرد.

رژیم پهلوی تصویب نامه انجمن های ایالتی و ولایتی را که به دلیل تعطیلی دو ساله مجلس شورای ملی و مجلس سنا فرآیند قانونیش طی نشده بود و در اقدامی غیرقانونی در هیات دولت اسدالله عَلَم تصویب کرد در پی تنزل جایگاه قرآن بین سایر کتاب های آسمانی بود و همین مسیله موجب خشم امام خمینی و برخی بزرگان حوزه های علوم دینی شد.

در پی لج بازی و پافشاری محمدرضا شاه بر اجرای غیرقانونی این تصویب نامه و به دنبال آن پیاده کردن مجموعه اصلاحات اقتصادی و فرهنگی ناهمگون با شرایط آن روزگار ایران، امام خمینی نوروز 1342 را عزای عمومی اعلام کرد. ایشان در تلگراف ها و پیام های شفاهی متعدد بزرگان حوزه های علمیه کشور را با خود همراه کرد.

ساواک در واکنش به مخالفت امام خمینی و حوزههای علمیه قم با تصویب نامه انجمن های ایالتی و ولایتی و مجموعه اصلاحات اقتصادی و فرهنگی تحت عنوان انقلاب سفید شاه، در تاریخ 15 اسفند 1341 به شهربانیِ قم دستور داده لیست اسامی طلاب مشمول خدمت سربازی را به تهران بفرستد و شهربانی قم نیز اسامی را از حوزه های علمیه و مدارس دینی سراسر کشور طلب کرد.

شبکه جاسوسی اسدالله عَلَم از فروردین 1342 با رصد شرایط حاکم بر حوزه های علمیه کشور متوجه جدیت امام خمینی و بزرگان حوزه های علمیه شد بنابراین در اقدامی پیش دستانه شاه را مجاب به شکستن این مقاومت از طریق حمله به مدرسه فیضیه قم به عنوان شاخص ترین مدرسه دینی کشور، هتک حرمت روحانیت و ایجاد رعب و وحشت در دل طلاب علوم دینی کرد.

با چراغ سبز محمدرضا شاه، نعمت الله نصیری رییس وقت سازمان اطلاعات و امنیت کشور – ساواک – مامور برخورد حمله به مدرسه فیضیه قم شد.

نظامیان شهربانی و ساواک قم در تاریخ دوم فروردین 1342 به مدرسه فیضیه قم حمله کردند و با هتک حرمت مراسم عزاداری امام جعفر صادق (ع) یک نفر را به شهادت رساندند و با ایجاد وحشت در دل طلاب جوان آنان را به دست ماموران نظامی و اراذل و اوباش قمی با چوب، شیشه و آهن و آجر مورد ضرب و جرح شدید قرار دادند.

با جمع شدن این غایله اسدالله عَلَم برای زمین گیر کردن حوزه های علوم دینی در فرمانی دیگر به امرای ارتش شاهنشاهی معافیت روحانیون و طلاب جوان را ملغی کرد و دژبانان ارتش شاهنشاهی در اماکن عمومی، کوچه ها و خیابان های شهرها و روستاها و هر جا که روحانیون و طلاب جوان را می دیدند آنان را دستگیر و به زور به سربازخانه ها و پادگان ها می بردند.

این اقدام 18 روز بعد از جنایت رژیم در حمله به مدرسه فیضیه قم و بیستم فروردین 1342 شروع شد.

خدمت زیر پرچمِ رژیمی که چند هفته قبل به شدیدترین و بی رحمانه ترین شکل به یکی از اصلی ترین مراکز آموزش و ترویج دین تاخته بود و دشمنی خود با قرآن و اسلام را نسبت به قبل آشکارتر کرده بود، برای طلاب و روحانیون جوان سخت و غیر قابل تحمل بود.

با رسیدن خبر دستگیری و اعزام روحانیون جوان به امام خمینی ایشان یک نفر را به نمایندگی از خود به سربازخانه ای که میزبان طلاب جوانی از قم و اصفهان بود، فرستادند و از آنان دلجویی کردند.

پیام امام که در تاریخ اول اردیبهشت 1342 به گوش طلاب رسید به این شرح بود: «نگران نباشید، تزلزل به خود راه ندهید و با کمال رشادت و سربلندی و روحی قوی بایستید.

شما – هر کجا که باشید – سربازان امام زمان (عج) می باشید و باید به وظیفۀ سربازی خود عمل نمایید. رسالت سنگینی که اکنون به عهده دارید روشن ساختن و آگاه کردن سربازان و درجه دارانی است که با آنان سر و کار دارید؛ که لازم است از انجام این رسالت مقدس اسلامی غفلت نورزید.

تعلیمات نظامی را با کمال جدیت و پشتکار دنبال کنید. هم از نظر روحی و هم از نظر جسمی خود را قوی سازید. مبادا یک وقت خدای نخواسته ضعف و تزلزلی از شما بروز کند؛ که موجب سرشکستگی روحانیت می شود و برای شما عواقب ناگواری همراه خواهد داشت.»

ریشه های فشار

به دنبال مخالفت پهلوی پسر با درخواست علی امینی نخست وزیر وقت با کاهش بودجه ارتش، امینی کنار گذاشته شد و یک روز بعد در تاریخ 29 تیر 1341 اسدالله عَلَم 43 ساله به حکم محمدرضا شاه به عنوان نخست وزیر جدید منصوب شد.

کابینه عَلَم کارش را با صدور اعلامیه ای به این مضمون که دولت ایران به هیچ کشوری اجازه ایجاد پایگاه موشکی در ایران را نمی دهد شروع کرد و این پیامی روشن و مثبت برای زدودن تیرگی روابط بین ایران و اتحاد جماهیر شوروی بود.

محمدرضا شاه عَلَم را مامور کرد تا در این پست، هم رفرم بنیادین اجتماعی و همان انقلاب سفید را از طریق برنامه اصلاحات ارضی به سرانجام برساند و هم جلوی اعتراضات روحانیون و مردم را بگیرد.

اولین مخالفتهای مردمی با انقلاب سفید شاه از استان فارس آغاز شد که موجب بروز درگیری های شدید بین شهربانی و مردم شد که البته اعتراضات بعد از دو ماه سرکوب شد.

گرفتاری دیگر کابینه عَلَم تظاهرات پراکنده گروه های مخالف در شهرهای تهران و قم بود. مخالفان نخست وزیر مرکب از گروه های چپ، جبهه ملی و برخی بازاریان و روحانیون با حمایتهای پیدا و پنهانِ بعضی خان ها و ملاکین بزرگ بودند.

واکنش امام خمینی

در بین مخالفان شاه و عَلَم نقش سید روح الله موسوی خمینی بسیار پررنگ و تاثیرگذار بود.

ایشان اعلامیه بسیار تندی علیه شاه و اقدامات اصلاحی او منتشر کرد.

امام(ره) در اردیبهشت سال 1341 در واکنش به اقدامات عَلَم نوشت: «مادامی که این دولت عَلَم مصدر کار است، داخلِ هیچ قِسم مذاکره صلح و مصالحه ای نخواهیم شد.»

ایشان در آبان 1341 نیز طی تلگرافی از عملکرد اسدالله عَلَم به محمدرضا پهلوی با اعتراض شدید به استفاده ابزاری شاه و عَلَم از دختران و زنان در پوشش حق رای قایل شدن برای آنان در انتخابات، نوروز سال 1342 را عزای عمومی اعلام کرد و در فروردین همان سال در نامه ای به علمای سراسر کشور، خواستار استیضاح نخست وزیر شد.

مسیله قابل تامل این بود که در آخرین روزهای اسفند 1341 به ساواک خبر رسید علما و طلاب قم و تبریز خود را آماده برگزاری مراسم عزای امام جعفر صادق (ع) رییس مذهب شیعه می کنند. پیش بینی عَلَم این بود وضعیت سیاسی و اجتماعی کشور بغرنج تر از قبل شود از این رو هم شاه و هم دستگهای امنیتی و انتظامی را برای مواجهه با معترضان آماده کرد.

مدیران ارشد ساواک تصمیم گرفتند ماموران گارد را با لباس غیر سازمانی و مبدل به مدارس فیضیه و طالبیه بفرستند و مانع برگزاری آرام مجالس عزا شوند و همین کار را هم کردند.

در قم وقتی امام خمینی متوجه حضور ماموران ساواک در بین عزاداران منزلش شدند به واسطه یکی از طلاب حاضر در جلسه به ماموران هشدار که اگر بخواهند نظم مجلس عزا را بهم بریزند یا مانع برگزاری مجلس عزا شوند، به حرم حضرت معصومه (س) می روند.

ماموران ساواک به خوبی متوجه تهدید امام شدند. آنان می دانستد با خروج امام خمینی از منزل شان و حرکت در خیابان ها و کوچه های منتهی به حرم حضرت معصومه (س) موجی از جمعیت در پی ایشان خواهند رفت و این اتفاق موجب خارج شدن کنترل اوضاع از دست شان می شود به همین دلیل مجلس عزای منزل ایشان را بهم نریختند.

تعرض به فیضیه

اما این ملاحظه در مراسم دوم که عصر روز دوم فروردین 1342 به میزبانی آیت الله سید محمدرضا گلپایگانی در مدرسه فیضیه برگزار شد، رعایت نشد. ماموران رژیم در این روز علاوه بر ضرب و شتم و مجروح کردن تعداد زیادی از طلاب جوان این مدرسه با شلیک به بی هدف موجب شهادت سید یونس رودباری شدند.

سپهبد محسن مبصر رییس وقت شهربانی کل کشور در خاطره ای از این اتفاق نوشت: «پیشنهاد حضور ماموران ساواک در بین مردم و طلبه ها را نعمت الله نصیری رییس وقت ساواک طراحی کرد، اسدالله علم نخست وزیر پسندید و شاه آن را تایید کرد و دستور اجرا داد.»

بر اساس رسمی که توسط آیت الله عبدالکریم حایری موسس حوزه علمیه قم گذاشته شد، آیت الله سید محمدرضا گلپایگانی بعد از ظهر روز شهادت امام جعفر صادق (ع) مجلس عزایی در مدرسه فیضیه برگزار کردند. مجلس عزا در آرامش در حال برگزاری بود. واعظان در ظلم و ستمی که به امام باقر شده بود، سخن ها گفتند و جهت سخنان شان را به ظالم و ستم دستگاه حاکمه و خوابی که برای ایران با اجرای اصلاحات سیاسی، فرهنگی و اقتصادی در قالب انقلاب سفید دیده بود، معطوف کردند. ابتدا حجت الاسلام آل طه و بعد حاج انصاری قمی منبر رفتند و علیه نظام پهلوی سخن گفتند بعد از آن بود که ماموران شهربانی و گارد، مدرسه فیضیه را اشغال کردند و طلاب را مورد ضرب و شتم قرار دادند.

در میانه مراسم ماموران لباس شخصی ساواک و شهربانی قم در هماهنگی با هم شروع به ایجاد سر و صدا و بهم زدن سکوت و نظم مجلس و درگیر شدن با طلاب جوان حاضر در مراسم و ضرب و شتم آنان شدند.

در پی شدت عمل ماموران ساواک، نظامیان شهربانی قم با بی اهمیتی و بی حرمتی به مجلس عزا، حرمت فضای مذهبی مدرسه فیضیه را با به چوب و باتوم بستنِ طلاب جوان و پرت کردن آنها از حجره های بالایی مدرسه به داخل حیاط و تخریب اموال و آتش زدن کتاب های ادعیه و قرآن، شکستند.

تعداد زیادی از نیروهای انتظامی، امنیتی، کماندوهای ضد شورش و سربازان گارد شاهنشاهی با لباس مبدل در این مراسم حضور داشتند. عوامل رژیم که طبق دستورالعمل ساواک وظیفه برهم زدن مجالس وعظ به آنها محول شده بود، با ذکر صلوات های بی موقع مجلس عزا را به تشنج کشاندند.

در هرج و مرج ناشی از بهم ریختن مجلس عزا، ماموران ساواک و شهربانی با دشنه، قمه و زنجیر به روحانیون، وعاظ و طلاب مدرسه فیضیه حمله و تعداد زیادی از آنان را مجروح کردند. آنان همچنین با سلاح گرم، طلاب را به رگبار بستند که موجب شهادت یک نفر و مجروح شدن تعداد زیادی از آنان شد.

ماموران در این واقعه شیخ اسماعیل حبیبی و آقای گلستانی را از طبقه دوم فیضیه به پایین پرت کردند که چشمان و بدن حبیبی به شدت آسیب دید و دست و پای گلستانی شکست. علاوه بر اینها بسیاری دیگر مانند آقای قریشی مصدوم شدند. برخی طلاب مثل آقای قایمی با چوب و سنگ به مقابله با سربازان و ماموران مشغول شدند که ماموران آنان را بیشتر کتک زدند. وقتی این عده را به بیمارستان بردند، آن قدر زده بودند که بدن شان کبود شده بود.

درگیری ماموران شهربانی و ساواک تا ساعت 7 بعدازظهر آن روز ادامه یافت. نظامیان لباس ها، کتاب ها و بسیاری از لوازم و اثاثیه طلاب را در وسط صحن مدرسه به آتش کشیدند.

بعد از حمله به فیضیه بسیاری از طلاب این مدرسه و دیگر مدارس دینی قم از ترس حملات بعدی، حوزه های علمیه را ترک کردند و این اتفاق موجب تعطیلی 40 روز مدرسه فیضیه و سایر مدارس دینی قم شد همچنین فریضه اقامه نماز جماعت در مساجد تهران و بسیاری شهرهای کشور به مدت یک هفته تعطیل شد.

تاثیر کلام امام

طلاب بنا به سفارش امام خمینی در کنار انجام وظیفه سربازی با ایجاد روابط دوستانه با بدنه ارتش شاهنشاهی آنان را از اهداف رژیم در مبارزه با موازین دین اسلام و خطرهایی که استقلال سیاسی و اقتصادی کشور را تهدید می کرد، آگاه کردند.

با اطلاع ماموران ساواک از این موضوع اجازه هر گونه فعالیت تبلیغی با دستورهای کتبی فرماندهان نظامی سلب شد اما طلاب جوان از هر فرصت محل سربازی خود استفاده کردند و با آگاهی بخشی از نیات و اغراض رژیم به سربازان و حتی افسران رده پایین به وظیفه جدید و سخت خود عمل کردند.

یک خاطره

در یکی از گزارش های باقی مانده از اسناد ساواک در تاریخ 23 اردیبهشت 1342 نسبت به فعالیت های تبلیغی طلاب در پادگان ها آمد: «چند نفر از طلاب قم که در پادگان باغ شاه که دوره سربازی را می گذرانند، گزارشی از تبلیغات خود به امام خمینی و محمدتقی فلسفی واعظ ارایه کرده اند.»

در آن زمان سربازان را بدون لنگ و پوشش به حمام می بردند که طلاب نسبت به این رفتار اعتراض کردند. آیت الله اکبر هاشمی رفسنجانی که آن زمان در لباس طلبگی در پادگاه باغ شاه دوران سربازیش را طی می کرد از طریق حجت الاسلام محمدتقی فلسفی به پیروزنیا فرمانده لشکر باغ شاه معرفی شد.

ایشان در ملاقاتی که با پیروزنیا داشت درباره اعزام غیرقانونی طلبه ها به سربازی، دزدی در پادگانها و برخورد بد افسران با سربازان صحبت کرد که او را تحت تاثیر قرار داد.

نتیجه این دیدار دستوراتی بود که پیروزنیا به افسران ارشد پادگان باغ شاه داد. او نوشت: «فرماندهی که سربازان را لخت به حمام ببرد جریمه می شود.

هر افسری که به سربازی فحش بدهد بازداشت و در هر واحدی دزدی شود فرمانده اش تنبیه می شود.»

هاشمی رفسنجانی در اقدامی دیگر از وضعیت داخل پادگان، نتیجه به سربازی رفتن طلاب جوان و روحیه آنان در سربازخانه ها به امام خمینی نامه نوشت.

او در این پیام وضعیت طلاب را خوب و سربازی را دنیایی جدید توصیف کرد که طلاب در آن با سلاح آشنا می شوند.

هاشمی رفسنجانی برنامه های نظامی و ورزش های صبحگاهی را برای طلبه ها مفید خواند و در پیشنهادی نوشت: «اگر بتوان در حوزه هم این برنامه ها را اجرا کرد، بسیار مفید خواهد بود.

سایر فعالیت های طلاب در پادگان ها

نوشتن و توزیع اعلامیه از جمله فعالیت های طلاب در پادگان ها بود که البته طلبه ای به نام علی اکبر مجیدی به همین دلیل دستگیر و هفت ماه زندانی شد

توزیع اعلامیه های امام خمینی بین طلاب و سربازان پادگان باغ شاه در تهران از دیگر اقدامات سربازان روحانی بود.

با فرا رسیدن ماه محرم طلاب اعزامی از مناسبت های مذهبی بیشترین استفاده را بردند. آنان در پادگان ها مجلس روضه خوانی و عزا برپا کردند و با شرح حال امام حسین و اهل بیت و یاران ایشان در صحرای کربلا روحیه مذهبی را در محیط نظامی پادگان ها تقویت کردن.

منابع:

خامنه ای، شرح اسم، 124–125

امام خمینی، صحیفه، 2/450–452

حسینیان، درآمدی بر انقلاب اسلامی ایران، 315؛ صابری همدانی، خاطرات، 165

روحانی، سیدحمید، نهضت امام خمینی 4/499–500 و 504؛ بدیعی، خاطرات، 57

پایان خبر ایندکس ایران