آنتونی و رابرت شرلی

آنتونی و رابرت شرلی، دو برادر انگلیسی بودند که در اواخر قرن شانزدهم و اوایل قرن هفدهم میلادی، نام خود را با سفرهای پرماجرا و مأموریت های دیپلماتیکشان به دربار شاه عباس صفوی و پادشاهان اروپایی، در صفحات تاریخ ایران و اروپا به ثبت رساندند. این دو شخصیت کاریزماتیک و جاه طلب، هرچند با انگیزه ها و سرنوشت های متفاوت، نقش بی بدیلی در شکل گیری روابط بین الملل آن دوران ایفا کردند و پل ارتباطی میان شرق و غرب شدند.

داستان آنتونی و رابرت شرلی، حکایت پرفراز و نشیبی است از ماجراجویی، دیپلماسی، وفاداری و خیانت در عصر شکوفایی ایران صفوی و رقابت های پیچیده اروپایی. حضور این دو برادر در دربار شاه عباس بزرگ نه تنها بر ارتش و سیاست خارجی ایران تأثیر گذاشت، بلکه دربار اروپا را نیز با شکوه و عظمت تمدن صفوی آشنا ساخت و زمینه ساز تغییراتی در تجارت و روابط بین الملل شد. روایت زندگی و مأموریت های آنان، همچون تابلویی رنگارنگ از تاریخ، دیپلماسی و برخورد فرهنگ ها در اوایل قرن هفدهم میلادی است.

بستر تاریخی: ایران صفوی در آستانه قرن هفدهم

در آستانه قرن هفدهم میلادی، ایران صفوی به رهبری شاه عباس بزرگ، دوران تحول و تثبیت قدرت را تجربه می کرد. شاه عباس که به تازگی بر ازبکان در خراسان پیروز شده و حدود و ثغور شرقی کشور را امن ساخته بود، اکنون نگاه خود را به غرب معطوف کرده بود. امپراتوری عثمانی، قدرتمندترین رقیب ایران، سال ها بخش های وسیعی از غرب و شمال غرب ایران، از جمله تبریز، را در تصرف خود داشت و این وضعیت، کابوس همیشگی شاه صفوی بود.

شاه عباس برای بازپس گیری این سرزمین ها و تقویت جایگاه ایران در منطقه، نیازمند ارتشی نوسازی شده و تجهیز شده با فنون نظامی مدرن بود. علاوه بر این، وی به دنبال ایجاد یک جبهه متحد علیه عثمانی ها بود؛ جبهه ای که کشورهای اروپایی مسیحی را در برابر دشمن مشترکشان، یعنی امپراتوری عثمانی، با ایران همراه سازد. در این برهه حساس تاریخی بود که نام «شرلی»ها، به عنوان پیام آوران غرب، بر سر زبان ها افتاد و فصلی جدید در روابط ایران و اروپا گشوده شد. ایران صفوی در آن زمان به شدت به بازارهای جدید برای تجارت ابریشم خود نیز نیاز داشت تا از مسیرهای پرهزینه و تحت کنترل عثمانی رهایی یابد و این امر دیپلماسی را به یک ضرورت حیاتی تبدیل می کرد.

سر آنتونی شرلی: جاه طلب و پرآوازه

اوایل زندگی و پس زمینه

سر آنتونی شرلی، متولد ۱۵۶۵ میلادی در ویستون انگلستان، شخصیتی برجسته و جاه طلب از خانواده ای اشرافی بود. او تحصیلات خود را در دانشگاه معتبر آکسفورد به پایان رساند و پس از آن، تحت نظر رابرت دوروکس، کنت اسکس (که با خانواده همسرش نیز نسبت داشت)، تجربیات نظامی ارزشمندی در نبردهای هلند و نرماندی به دست آورد. آنتونی روحیه ای ماجراجو داشت و به دنبال شهرت و ثروت بود. همین روحیه او را به سفرهای دریایی طولانی به سواحل غربی آفریقا و حتی آمریکای مرکزی کشاند، اما در نهایت، میل به دستیابی به موقعیتی بلندتر، او را به سوی سرزمین های شرقی رهنمون ساخت. پس از بازگشت به لندن و سپس سفری به فرارا و ونیز در ایتالیا، آنتونی شرلی آماده ماجراجویی بزرگتری شد که نامش را در تاریخ جاودانه کند.

ورود به ایران و نزدیکی به دربار شاه عباس

انگیزه آنتونی شرلی از سفر به ایران، ترکیبی از جاه طلبی شخصی برای کسب ثروت و شهرت و همچنین، شاید، مأموریتی نانوشته از سوی کنت اسکس برای ایجاد ارتباط با دربار صفوی بود. او در ونیز، جایی که نبض تجارت شرق و غرب می تپید، به طور تصادفی با بازرگانان ایرانی و سپس یک سیاح ایتالیایی به نام آنجلو آشنا شد. آنجلو، که شانزده سال از عمر خود را به سیاحت گذرانده و به ۲۴ زبان مسلط بود، داستان های هیجان انگیزی از دلاوری ها و بخشندگی های شاه عباس و علاقه اش به مسیحیان برای آنتونی بازگو کرد.

همین اطلاعات، تردیدهای آنتونی را از میان برد و او به همراه برادرش رابرت، آنجلو و گروهی ۲۶ نفره از انگلیسی ها، راهی ایران شد. آن ها از بندر اسکندرون پیاده شدند و از طریق حلب، صحرای شام و بغداد، خود را به قزوین، پایتخت آن زمان صفویان، رساندند. اگرچه آنتونی و همراهانش قصد داشتند به آرامی وارد شهر شوند، اما خبر ورود هیئت انگلیسی به سرعت پخش شد و حاکم قزوین آنان را با تشریفات گرمی پذیرا شد.

نقطه عطف این سفر، دیدار با شاه عباس در قزوین بود. شاه عباس که به تازگی از نبرد با ازبکان بازگشته و در اوج شکوه و اقتدار بود، آنتونی و رابرت را با گرمی بی سابقه ای مورد استقبال قرار داد. مانورینگ، یکی از همراهان شرلی، در سفرنامه اش می نویسد که شاه عباس، آنتونی و برادرش را در آغوش گرفت و سه بار بوسید و دست آنتونی را گرفت و قسم خورد که «از این به بعد شما به منزله برادرخوانده من هستید» و همواره او را با این نام خطاب می کرد. شاه عباس حتی آنتونی را «میرزا آنتونیو» نامید و او را بر صندلی جواهرنشان خود نشاند. این پذیرایی کم سابقه، آنتونی شرلی را به سرعت به یکی از نزدیکان و مشاوران دربار صفوی تبدیل کرد.

آنتونی شرلی به شاه عباس پیشنهاد داد که هیئت سفارتی به اروپا اعزام کند و با کشورهای اروپایی علیه امپراتوری عثمانی پیمان اتحاد ببندد. او در تقویت ارتش صفوی نقش مهمی ایفا کرد؛ با کمک کارشناسان خود، فنون نظامی جدید را به سپاهیان صفوی آموزش داد و به توسعه توپخانه و تربیت تفنگداران پرداخت. گفته می شود به همت او، ایران در مدت کوتاهی صاحب پانصد عراده توپ برنجی و ۶۰ هزار تفنگچی شد، که این تجهیزات و آموزش ها در نبردهای آتی با عثمانی ها بسیار سرنوشت ساز بود.

اولین مأموریت دیپلماتیک در اروپا (به همراه حسینعلی بیگ بیات)

شاه عباس که از پیشنهاد آنتونی شرلی برای ایجاد اتحادی مسیحی-صفوی علیه عثمانی به وجد آمده بود، او را به همراه یکی از سرداران قزلباش به نام حسینعلی بیگ بیات، راهی اروپا کرد. هدف این مأموریت، نه تنها ایجاد اتحاد سیاسی و نظامی علیه دشمن مشترک، بلکه یافتن بازارهای جدید برای تجارت ابریشم ایران بود که انحصار آن در اختیار شخص شاه قرار داشت.

اما این مأموریت، از همان ابتدا با چالش های بزرگی روبه رو شد. وجود دو سفیر با اعتبارنامه های مجزا، آنتونی شرلی و حسینعلی بیگ بیات، موجب بروز رقابت و اختلاف بین آن ها شد. حسینعلی بیگ، که با زبان های خارجی و آداب دیپلماتیک اروپایی آشنایی نداشت، نتوانست پا به پای آنتونی پیش رود و این دوگانگی به شکست هیئت انجامید.

سفر به روسیه اولین ناکامی را در پی داشت. تزار روس نه تنها آنتونی را به رسمیت نشناخت و او را مورد توهین قرار داد، بلکه اجازه ملاقات با تجار انگلیسی مقیم مسکو را نیز به آن ها نداد. تزار، حسینعلی بیگ بیات را به عنوان نماینده رسمی پذیرفت و از پذیرش پیشنهادهای اتحاد علیه عثمانی خودداری کرد. پس از شش ماه اقامت ناموفق در مسکو، هیئت راهی آلمان شد و در پراگ به حضور رودولف دوم، پادشاه آلمان رسید.

رودولف از هیئت استقبال گرمی کرد، اما پیشنهاد اتحاد با ایران علیه عثمانی را با احتیاط پذیرفت و به شرلی توصیه کرد نامه های سلاطین اروپا را همراه پیک های سیاسی ارسال دارد، زیرا دربارهای اروپا جرأت ورود در اتحادیه های سیاسی بر ضد دولت عثمانی را ندارند. شرلی این نصیحت را نپذیرفت. سپس هیئت به سمت ونیز حرکت کرد، اما دولت ونیز که در حال مذاکره با عثمانی ها بود، آنان را نپذیرفت و از پذیرش هیئت سفارت ایران معذور شد.

در رم، اختلافات میان آنتونی شرلی و حسینعلی بیگ بیات به اوج خود رسید و آنتونی شرلی از هیئت کناره گیری کرد. گفته می شود وی قسمتی از هدایای شاه عباس را که برای پاپ و دیگر سلاطین اروپایی بود، فروخته و از خدمت شاه عباس دور شده بود. برخی نیز معتقدند او به دلیل ترس از جان خود پس از ربوده شدن نامه های شاه عباس توسط یکی از همراهانش و بردن آن ها به استانبول، گریخت. در نهایت، آنتونی شرلی به ونیز پناهنده شد و سپس راهی اسپانیا شد.

سرنوشت پس از ایران

پس از کناره گیری از هیئت و پناهندگی در ونیز، آنتونی شرلی به اسپانیا رفت و به خدمت پادشاه آن کشور درآمد. زندگی او پس از ترک مأموریت در ایران، همچنان پرفراز و نشیب باقی ماند، اما هرگز به جایگاه و تأثیری که در دربار شاه عباس تجربه کرده بود، بازنگشت. او در سال ۱۶۳۵ میلادی در اسپانیا درگذشت، اما میراث جاه طلبی ها و ماجراجویی هایش، فصلی مهم در تاریخ روابط ایران و اروپا گشود.

تحلیل عملکرد آنتونی

آنتونی شرلی، بی شک مردی جاه طلب، زیرک و پرانرژی بود. او از هوش و کاریزمای خود برای نفوذ در دربار شاه عباس بهره برد و توانست در مدت کوتاهی، جایگاه ویژه ای در میان دولتمردان صفوی برای خود دست و پا کند. نقش او در نوسازی ارتش ایران، گامی مهم و تأثیرگذار در تاریخ نظامی صفویان محسوب می شود. با این حال، بی ثباتی شخصیت، جاه طلبی بی حد و مرز، و عدم وفاداری او به مأموریت اصلی، باعث شد که دیپلماسی او در اروپا با شکست مواجه شود.

او بیشتر به فکر منافع شخصی خود بود تا اهداف بلندمدت سیاسی و تجاری ایران. رقابت با حسینعلی بیگ بیات و سوءاستفاده از هدایای شاه عباس، نشانه هایی از این بی ثباتی و جاه طلبی افراطی بود که در نهایت، اعتبار او را نزد بسیاری از دربارهای اروپایی و حتی نزد شاه عباس (هرچند بعداً رابرت از او دفاع کرد) خدشه دار کرد. با وجود این، آنتونی شرلی، اولین دروازه گشاینده جدی میان دربار صفوی و کشورهای اروپایی بود.

آنتونی شرلی، نمونه ای از ماجراجویان رنسانسی بود که با ترکیبی از جاه طلبی شخصی و فرصت طلبی سیاسی، راه خود را در دنیای پر مخاطره قرن هفدهم می گشود، اما اغلب قربانی بلندپروازی های بی حد و مرز خود می شد.

سر رابرت شرلی: وفادار و فداکار

اوایل زندگی و پس زمینه

سر رابرت شرلی، برادر کوچک تر آنتونی، در سال ۱۵۸۱ میلادی در انگلستان به دنیا آمد. او نیز مانند برادرش در دانشگاه آکسفورد تحصیل کرده بود و از همان ابتدا دلبستگی فراوانی به مذهب کاتولیک داشت. رابرت، برخلاف آنتونی، شخصیتی ثابت قدم تر و وفادارتر از خود نشان داد. او هنگام سفر برادرش به ایران تنها هجده سال داشت و پس از عزیمت آنتونی به اروپا، رابرت به همراه چهارده انگلیسی دیگر، در ایران ماند تا به نوعی گروگان اطمینان شاه عباس از بازگشت برادرش باشد، هرچند بعداً مشخص شد آنتونی بازنخواهد گشت. این ماندن اجباری در ایران، آغاز فصلی جدید و متفاوت در زندگی رابرت شرلی بود؛ فصلی که او را بیش از برادرش، به دربار صفوی و فرهنگ ایران پیوند داد.

خدمات نظامی و ازدواج در ایران

رابرت شرلی با وجود سن کم، به سرعت توانایی های نظامی و وفاداری خود را به شاه عباس اثبات کرد. او در نوسازی ارتش صفوی بر اساس مدل انگلیسی نقش کلیدی داشت و در بسیاری از جنگ ها علیه عثمانی شرکت جست. شجاعت و دلاوری او در میدان نبرد، تحسین شاه عباس را برانگیخت و رابرت سه بار در این جنگ ها زخمی شد. شاه عباس او را به عنوان چاکر خاص خود برگزید و عنوان بیگ زاده یا نجیب زاده را به او اعطا کرد، همراه با مقام ریاست دسته ای از سپاهیان و حقوق سالیانه ای معادل ۲ هزار اشرفی.

رابرت شرلی زندگی کاملاً ایرانی را در پیش گرفت. او همیشه لباس ایرانی می پوشید و دستاری به سبک صفویان بر سر می نهاد، اما بر نوک دستار خود صلیبی قرار می داد؛ نمادی از هویت دوگانه و وفاداری همزمان به مذهب و دربار صفوی. او حتی یک گوش خود را سوراخ کرده و حلقه ای الماس نشان در آن آویخته بود که در فرهنگ ایرانی، نشان پیمان، وفاداری و اطاعت صادقانه بود.

عشق و ازدواج رابرت با ترزا سامپسونیا، دختر زیبای یکی از امرای چرکس که خواهرزاده یکی از زنان شاه عباس بود، پیوند او را با ایران عمیق تر کرد. ترزا، که پس از غسل تعمید نام ترزیا را یافت، با رابرت ازدواج کرد و این وصلت، موقعیت رابرت را در دربار بیش از پیش مستحکم ساخت. این ازدواج نه تنها پیوند شخصی بود، بلکه نمادی از تعاملات فرهنگی و همزیستی میان فرهنگ های مختلف در دربار صفوی محسوب می شد.

اولین مأموریت دیپلماتیک به اروپا (۱۶۰۹)

با ناامیدی شاه عباس از بازگشت آنتونی، وی رابرت شرلی را در سال ۱۶۰۹ میلادی، به عنوان سفیر رسمی خود، با هدف تقویت اتحاد علیه عثمانی و گسترش تجارت، به اروپا فرستاد. رابرت با لباس تمام ایرانی و تاج قزلباش، راهی سفری دیپلماتیک شد که او را به دربارهای مختلف اروپا برد. این بار، شاه عباس تجربه ناموفق دو سفیر را تکرار نکرد و رابرت، تنها نماینده ایران بود.

سفر او به لهستان، با استقبال گرم سیگیزموند وازا، پادشاه آن کشور، مواجه شد. در پراگ، رودولف دوم، پادشاه آلمان، مقدم سفیر ایران را گرامی داشت و به رابرت شرلی، به پاس خدماتش در جنگ با عثمانی، مقام شوالیه و عنوان کنت پالاتن اعطا کرد. او در ایتالیا به حضور پاپ پل پنجم رسید و تمایل شاه عباس را برای اتحاد با پادشاهان مسیحی علیه عثمانی ابراز داشت. پاپ نیز با او مهربانی کرد و لقب کنت کاخ مقدس لاتران (مقر پاپ) را به وی بخشید.

اما در اسپانیا، مأموریت رابرت با سردی تمام روبه رو شد. فیلیپ سوم، پادشاه اسپانیا، به دلیل بازپس گیری بحرین از پرتغالی ها توسط ایران و همچنین پوشش ایرانی رابرت (که در نظر متعصبان اسپانیایی گناهی نابخشودنی بود)، درخواست های او را با بی میلی بررسی کرد. مذاکرات بر سر شرایط تجاری و اتحاد علیه عثمانی، به ویژه بر سر مسائل مربوط به هرمز و بحرین، به نتیجه نرسید. سرانجام رابرت شرلی، پس از ناامیدی از دربار اسپانیا و پنهانی، با کشتی راهی انگلستان شد تا به دستور شاه عباس با جیمز اول، پادشاه انگلستان، قرارداد تجاری منعقد کند.

در انگلستان، رابرت شرلی نامه ها و پیشنهادهای شاه عباس را برای یک قرارداد بازرگانی بین دو کشور و صادرات ابریشم ارائه داد. اما هیئت مدیره شرکت هند شرقی بریتانیا، به دلیل منافع گسترده تر خود در تجارت با امپراتوری عثمانی، پیشنهادهای شاه عباس را رد کردند. با این حال، جیمز اول به رابرت شرلی لقب سر داد و او به سر رابرت شرلی معروف شد. جالب اینجاست که جیمز اول، تحت تأثیر فرهنگ ایران، مد ایرانی را در پوشش خود برگزید و این امر حتی در بین دربارهای اروپایی نیز واکنش هایی به دنبال داشت.

دومین مأموریت دیپلماتیک و بازگشت به ایران (۱۶۱۳-۱۶۲۳)

سر رابرت شرلی پس از حدود یک سال و نیم اقامت در انگلستان، که در طی آن صاحب پسری به نام هنری شد، بار دیگر راهی سفر شد. او فرزندش را در انگلستان گذاشت و همراه همسرش ترزیا، در سال ۱۶۱۳ میلادی از بندر دوور عازم ایران شد، اما مسیر طولانی او را به هند نیز کشاند. او در هند، نامه شاه عباس را به نورالدین محمد جهانگیرشاه گورکانی تسلیم کرد و سپس با هدایای فراوان جهانگیر به ایران بازگشت و در سال ۱۶۱۵ به اصفهان رسید.

شاه عباس که همچنان به دنبال اتحاد اروپایی علیه عثمانی بود، رابرت را برای دومین مأموریت دیپلماتیک به اروپا فرستاد. این بار تمرکز بیشتر بر اسپانیا بود؛ زیرا شاه عباس امپراتوری اسپانیا و پرتغال را تنها قدرت های اروپایی می دانست که می توانند از طریق عملیات نظامی در مدیترانه، به ایران کمک کرده و دست عثمانی ها را از درآمد گمرکی صادرات ابریشم ایران کوتاه کنند.

رابرت شرلی با پیشنهادهای جدیدی به مادرید رفت که شامل حمله دریایی اسپانیا به قبرس و سپس پیاده شدن در سواحل سوریه و تصرف حلب (که مرکز صادرات ابریشم ایران بود) می شد. همزمان، ایران نیز از آناتولی به سمت دیاربکر پیشروی می کرد. اما اسپانیا برای پذیرش این پیشنهادها، بازگرداندن بندرهایی نظیر گمبرون (بندر عباس)، بحرین و قشم را پیش شرط قرار داد که ایران در سال های قبل آن ها را بازپس گرفته بود. این پیش شرط برای شاه عباس قابل قبول نبود و مذاکرات رابرت شرلی پس از پنج سال تلاش بی وقفه، به شکست انجامید.

در سال ۱۶۲۲، رابرت اسپانیا را ترک کرد و در دسامبر ۱۶۲۳ به لندن بازگشت. این مأموریت نیز مانند قبلی، با وجود تلاش های فراوان و وفاداری رابرت، به دلیل پیچیدگی های سیاست های اروپایی و منافع متضاد آن ها، به اهداف اصلی خود نرسید.

سومین سفر به ایران و اواخر عمر

سومین و آخرین سفر سر رابرت شرلی به ایران، در سال ۱۶۲۷ میلادی و همراه با سر دودمور کاتن، اولین سفیر بریتانیا در ایران، انجام شد. او پس از سال ها دوری از دربار شاه عباس، با امید به بازگویی نتایج مأموریت هایش و دیداری گرم با شاه، پا به ایران گذاشت. اما این بازگشت، پایانی تلخ و غم انگیز برای او رقم زد.

بر اساس روایات تاریخی، به دلیل بدگویی های نزدیکان و شایعاتی که در دربار پخش شده بود، شاه عباس با بی مهری و کم توجهی عجیبی با رابرت شرلی مواجه شد. این برخورد سرد و ناگهانی، پس از سال ها صمیمیت و فداکاری، رابرت را به شدت افسرده و دل شکسته کرد. او یک ماه آخر عمر خود را در قزوین، با غم و اندوهی عمیق سپری کرد، به طوری که بسیار کم غذا می خورد و حرف می زد. گویی افسوس عمر بر باد رفته اش در مأموریت های بعضاً بی نتیجه، او را از پا درآورد.

سر رابرت شرلی در ۱۳ ژوئیه ۱۶۲۸ میلادی در قزوین درگذشت. او مردی بود که وفاداری اش به شاه عباس و تلاش هایش برای برقراری روابط دوستانه میان ایران و اروپا، مثال زدنی بود، اما سرنوشت، پایان دلخواهی برای او رقم نزد.

تحلیل عملکرد رابرت

سر رابرت شرلی، نماد وفاداری و فداکاری در تاریخ دیپلماسی صفوی است. او برخلاف برادرش آنتونی، ثبات قدم و تعهد مثال زدنی به مأموریت هایش نشان داد. رابرت در کنار شاه عباس جنگید، زخمی شد و هویت فرهنگی دوگانه ایرانی-انگلیسی را با افتخار پذیرفت. تلاش های او برای ایجاد اتحاد اروپایی علیه عثمانی و گشایش راه های تجاری، نشان از درک عمیق او از نیازهای ایران صفوی داشت.

با این حال، ناکامی او در دستیابی به اهداف بزرگ دیپلماتیک، بیشتر ناشی از پیچیدگی های سیاست های اروپایی و منافع متضاد قدرت های آن زمان بود تا ضعف در عملکرد خودش. او در مواجهه با دربارهای اروپایی، که منافع خود را در تجارت با عثمانی می دیدند، با موانع غیرقابل عبوری روبه رو شد. مرگ غم انگیز او در ایران، نشان دهنده فراز و نشیب های روابط بین الملل و مواجهه فرهنگ ها در آن دوران بود، جایی که گاه حتی وفادارترین سفیران نیز قربانی بازی های قدرت و سوءتفاهم ها می شدند.

مقایسه و تحلیل: دو برادر، یک مأموریت؟

داستان آنتونی و رابرت شرلی، با وجود محوریت مشترک مأموریت هایشان در ایران صفوی و اروپا، حکایت دو برادر با شخصیت ها، انگیزه ها و سرنوشت های کاملاً متفاوت است. هر دو به دنبال شهرت و ثروت بودند و هر دو در دربار شاه عباس بزرگ مورد توجه قرار گرفتند، اما مسیرهایشان از جایی به بعد کاملاً از هم جدا شد.

ویژگی	سر آنتونی شرلی	سر رابرت شرلی
شخصیت اصلی	جاه طلب، زیرک، بی ثبات، فرصت طلب	وفادار، ثابت قدم، فداکار، متعهد
انگیزه اولیه	ثروت، شهرت، ماجراجویی، مأموریت پنهان کنت اسکس	همراهی برادر، سپس تعهد به شاه عباس
نقش در ارتش صفوی	معرفی و آموزش فنون نظامی نوین، توسعه توپخانه	نقش فعال در نوسازی و شرکت در جنگ ها، زخمی شدن
عملکرد دیپلماتیک	آغازگر روابط، اما ناکام به دلیل جاه طلبی شخصی و اختلافات داخلی هیئت	تلاش های پیگیر و طولانی مدت، اما ناکام به دلیل پیچیدگی های سیاست اروپا
وفاداری به شاه عباس	مشکوک و مورد اتهام (فروش هدایا)	بالا و اثبات شده در طول سالیان متمادی
سرنوشت نهایی	پناهندگی و خدمت به پادشاه اسپانیا، مرگ در اسپانیا	مرگ غم انگیز در ایران به دلیل بی مهری و افسردگی
میراث	گشایش اولیه راه ارتباطی، اما با ابهاماتی در صداقت	نماد وفاداری، پیوند عمیق فرهنگی و تلاش های دیپلماتیک

تأثیر کلی برادران شرلی بر دربار صفوی و روابط ایران با غرب را نمی توان نادیده گرفت. آن ها نقش مهمی در معرفی فنون نظامی مدرن به ارتش ایران داشتند که در پیروزی های شاه عباس علیه عثمانی ها بسیار کارساز بود. در زمینه دیپلماسی، هرچند تلاش هایشان برای ایجاد اتحاد نظامی با اروپا علیه عثمانی و گسترش تجارت ابریشم به طور کامل به نتیجه نرسید، اما حضور آن ها دریچه های جدیدی از ارتباط و تعامل میان ایران و غرب گشود. سفرنامه ها و گزارش های آن ها، اطلاعات ارزشمندی درباره ایران عصر صفوی برای اروپاییان فراهم آورد و درک متقابل فرهنگی را افزایش داد.

نگاهی به روایت های مختلف تاریخی نیز جنبه های متفاوتی از این دو برادر را آشکار می کند. در منابع انگلیسی، آن ها به عنوان ماجراجویان و سفرای جسور به تصویر کشیده شده اند. در منابع اسپانیایی، آنتونی شرلی در خدمت پادشاه اسپانیا و رابرت شرلی به عنوان سفیر ایران مورد توجه بوده است. منابع ایرانی نیز با وجود اشاره به خدمات نظامی آنان، به پیچیدگی ها و گاهی سوءظن ها درباره انگیزه هایشان اشاره کرده اند. میراث بلندمدت حضور شرلی ها، نه در موفقیت های دیپلماتیک چشمگیر، بلکه در آغاز روند ارتباطات مستمرتر میان ایران و اروپا و تأثیرات متقابل فرهنگی است که تا دهه ها پس از آنان نیز ادامه یافت.

این دو برادر، هر یک به شیوه خود، پیوند دهنده شرق و غرب در عصری بودند که دنیا به تدریج در حال کشف یکدیگر بود. یکی با جاه طلبی های سرکش و دیگری با وفاداری و پایداری، فصولی جذاب از تاریخ دیپلماسی بین المللی را رقم زدند. آن ها نشان دادند که چگونه انگیزه های شخصی و ملی می توانند در هم تنیده شده و چگونه پیچیدگی های سیاست جهانی می تواند حتی محکم ترین پیوندها را نیز تحت تأثیر قرار دهد.

برادران شرلی، همچون دو ستاره دنباله دار در آسمان تاریخ، هرچند با درخششی متفاوت، مسیرهای نوینی را در تعاملات شرق و غرب گشودند و میراثی از تلاش های بی وقفه و گاه ناکام را بر جای گذاشتند.

نتیجه گیری

آنتونی و رابرت شرلی، دو برادر انگلیسی که هر یک با روحیه ای منحصر به فرد اما همسو با موج ماجراجویی قرن هفدهم، به ایران صفوی سفر کردند، نقش کلیدی و پررنگی در تاریخ دیپلماسی و روابط بین الملل آن عصر ایفا کردند. از تلاش های آنتونی برای نوسازی ارتش ایران و پیشنهاد اتحاد با اروپا علیه عثمانی، تا وفاداری بی دریغ رابرت و سال ها خدمات نظامی و دیپلماتیک او، هر دو برادر به شیوه ای متفاوت اما تأثیرگذار، بر دربار شاه عباس و ارتباطات ایران با غرب اثر گذاشتند.

داستان زندگی آنتونی و رابرت شرلی، بازتابی از پیچیدگی های روابط بین الملل، مواجهه فرهنگ ها، و چالش های دیپلماسی در دوران خود است. آن ها با همه فراز و نشیب ها، موفقیت های جزئی و ناکامی های بزرگ، در گشودن دریچه های ارتباطی بین شرق و غرب، با همه نتایج گاه تلخ و شیرین آن، پیشگام بودند. حضور آن ها نه تنها به ایران در تقویت توان نظامی اش کمک کرد، بلکه اروپا را نیز با شکوه صفویه و امکانات تجاری آن آشنا ساخت. میراث این دو برادر، فصلی جذاب و ماندگار در کتاب تاریخ است که اهمیت تعاملات انسانی و فرهنگی را در دل سیاست و جنگ به زیبایی به تصویر می کشد و نشان می دهد چگونه افراد می توانند در شکل دهی به جریان های بزرگ تاریخی مؤثر باشند، حتی اگر سرنوشت همیشه بر وفق مرادشان نباشد.