اولین کاشفان غار کلماکره

غار کلماکره، خزانه ای باستانی در دل زاگرس، داستانی پیچیده از کشف و غارت را در خود جای داده است. «عزیز کلماکره ای»، که برخی او را شکارچی یا چوپان و عده ای راننده کامیون می دانند، به عنوان مهم ترین فرد در آشکارسازی این گنجینه بی نظیر شناخته می شود. روایت های متعددی درباره چگونگی و زمان کشف آن وجود دارد که هر یک بخشی از این معمای تاریخی را بازگو می کنند.

در میان کوه های سر به فلک کشیده لرستان، در منطقه ای صعب العبور و پنهان، دهانه ای به سوی گنجینه ای بی مانند باز شده است. غار کلماکره، نامی که شنیدن آن لرزه بر اندام هر دوست دار تاریخ و میراث فرهنگی می اندازد، نه تنها یکی از بزرگ ترین گنجینه های باستانی جهان به شمار می رود، بلکه سرگذشتی پر از رمز و راز، ماجراجویی، و متأسفانه، غارت و حسرت را با خود به همراه دارد. اما در پشت این پرده های رازآلود، چه کسی اولین بار قدم به این دنیای پنهان گذاشت و این ثروت عظیم را به جهانیان معرفی کرد؟ جست وجو برای یافتن اولین کاشفان غار کلماکره، ما را به سفری در دل روایت ها و تاریخ شفاهی این سرزمین کهن می برد، سفری که در آن واقعیت و افسانه گاه در هم می آمیزند و تصویری مبهم اما جذاب از یک رویداد تاریخی را ترسیم می کنند.

غار کلماکره: جغرافیایی رازآلود و گنجینه ای پنهان

برای درک بهتر داستان اولین کاشفان غار کلماکره، ابتدا باید با خود این غار و ویژگی های منحصربه فرد آن آشنا شویم. این غار تنها یک حفره طبیعی نیست، بلکه در طول قرون متمادی، میزبان گنجینه هایی بوده که امروز داستان های شگفت انگیزی را از تمدن های فراموش شده روایت می کند.

موقعیت و ویژگی های فیزیکی

غار کلماکره در استان لرستان، شهرستان پلدختر و در دامنه کوه مله یا مله کوه قرار گرفته است. این کوه، منطقه ای صخره ای و صعب العبور است که به پنهان ماندن غار برای سالیان طولانی کمک کرده است. دهانه غار به طرز هوشمندانه ای پنهان شده؛ پیشانی آن حدوداً یک تا یک و نیم متر جلوتر و پایین تر از سطح ورودی اصلی قرار دارد که باعث می شود از دید رهگذران عادی و حتی جست وجوگران پنهان بماند. همین ویژگی فیزیکی سبب شد تا این گنجینه برای قرن ها دست نخورده باقی بماند.

درون غار، راهروهای طولانی و تالارهای بزرگی وجود دارد. گفته می شود تنها تالار اول به دلیل نزدیکی به دهانه، اندکی نور دریافت می کند، اما سه راهروی دیگر کاملاً در تاریکی مطلق فرو رفته اند. ورود به این غار نیازمند آمادگی جسمانی و تجهیزات کامل غارنوردی است، چرا که فرودی حدوداً ۱۰ متری در ابتدای مسیر انتظار بازدیدکنندگان را می کشد.

معنی نام «کلماکره»

نام کلماکره خود بخشی از رازآلودگی این مکان است و ریشه در زبان لری دارد. این واژه از سه بخش تشکیل شده است:

• کل: در زبان لری به معنای نرینه بز کوهی یا کل کوهی است، حیوانی با شاخ های کمانی که در مناطق کوهستانی زندگی می کند.
• ما: مخفف مان به معنای جایگاه، محل استقرار یا پناهگاه است.
• کره: به نوعی درختچه وحشی شبیه انجیر اطلاق می شود که میوه های آن غیرقابل خوردن و نامرغوب است. این درخت در گذشته در دهانه غار وجود داشته است.

بنابراین، کلماکره به معنای جایگاه بز کوهی و درخت انجیر وحشی تفسیر می شود که اشاره ای به زیستگاه طبیعی و پوشش گیاهی اطراف دهانه غار در گذشته دارد.

اهمیت تاریخی و ثبت ملی

اهمیت غار کلماکره تنها به کشف گنجینه اش محدود نمی شود، بلکه خود غار از نظر باستان شناسی، یک سایت بی نظیر محسوب می شود. کارشناسان قدمت اشیاء کشف شده در آن را به هزاره اول پیش از میلاد، به ویژه دوران ایلام نو (ساماتورا)، هخامنشیان و حتی ساسانیان نسبت می دهند. این غار در واقع خزانه ای سلطنتی برای نگهداری اموال پادشاهان و حاکمان محلی بوده است.

با وجود غارت های گسترده، ارزش تاریخی این غار به حدی بود که در تاریخ ۲۲ مرداد ۱۳۸۴ با شماره ثبت ۱۳۱۱۹ به عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسید. این ثبت، تلاشی برای حفاظت از باقی مانده های این میراث گرانبها و جلوگیری از آسیب های بیشتر بود، هرچند که زمان زیادی از کشف و غارت اولیه آن گذشته بود.

روایت های چندگانه از اولین کشف: تحلیل و مقایسه

در مورد اولین کاشفان غار کلماکره، چندین روایت مختلف وجود دارد که هر یک از دیدگاه و جزئیات خاص خود، این ماجرا را بیان می کنند. این روایت ها گاه با هم همپوشانی دارند و گاه در تناقض اند، اما نقطه مشترکشان، نقش محوری فردی به نام «عزیز کلماکره ای» است.

روایت مردمی و رسانه ای: «عزیز کلماکره ای» شکارچی

روایت غالب و پررنگ در افکار عمومی و رسانه ها، داستانی است که از «عزیز کلماکره ای» (معروف به عزیز گاوکش) به عنوان یک چوپان یا شکارچی محلی یاد می کند. بر اساس این روایت، در سال ۱۳۶۸، عزیز در تعقیب یک بز کوهی، به صورت کاملاً اتفاقی به دهانه پنهان غار می رسد. این کشف تصادفی، با یافتن یک سکه قدیمی در ورودی غار، کنجکاوی او را برمی انگیزد.

گفته می شود که او پس از کشف سکه، با تجهیزات بیشتری به غار بازمی گردد و کم کم به وجود گنجینه های عظیم پی می برد. این روایت، عزیز را فردی معرفی می کند که ناخواسته راه را برای دلالان عتیقه و قاچاقچیان باز کرده و آغازگر موجی از غارت گسترده شد. این داستان، سادگی و بخت و اقبال یک مرد محلی را با عواقب ناگوار بعدی آن در هم می آمیزد و به همین دلیل، در حافظه جمعی ماندگار شده است.

روایت مستند از زبان «عزیز کلماکره ای»

چند سال پس از انتشار عمومی داستان غار کلماکره، یک فیلم مستند ساخته شد که در آن، خود «عزیز کلماکره ای» روایت متفاوتی از کشف را ارائه می دهد. این روایت جزئیات بیشتری را فاش می کند و دیدگاهی از زبان خود کاشف اصلی به ما می دهد:

• معرفی خود: او خود را نه چوپان و نه شکارچی، بلکه یک راننده کامیون و از اهالی روستاهای اطراف معرفی می کند.
• آشنایی اولیه: عزیز بیان می کند که اولین بار در سال ۱۳۵۰، عمویش او را با این غار آشنا کرده بود. این نکته نشان می دهد که دانش محلی درباره وجود غار (اگرچه نه گنجینه آن) قدیمی تر از کشف رسمی بوده است.
• کشف جدی گنج: او ادعا می کند که اولین بار در سال ۱۳۵۷، بر ترس خود غلبه کرده و وارد غار شده است. در ابتدای ورود، یک سکه توجهش را جلب می کند. سپس، با شلیک به سقف غار، تعداد زیادی سکه نقره و طلا به پایین می ریزند که او را از وجود گنج مطمئن می سازد.
• همکاری و کشف بیشتر: عزیز می گوید که پس از این واقعه، با پسرعمه خود همکاری کرده و انبارهای دیگری را در غار کشف می کنند.
• انبارهای کشف نشده: او تأکید می کند که هنوز ۸ یا ۹ انبار دیگر در غار وجود داشته که به دلیل دستگیری او و افشای محل غار، نتوانسته به آن ها دست یابد.
• زمان تخلیه کامل: طبق گفته او، تا سال ۱۳۶۸، تمام غار و گنجینه هایش توسط روزانه ۵۰ تا ۷۰ نفر از افراد محلی و قاچاقچیان تخلیه شده است.

این روایت، تصویری پیچیده تر و با زمان بندی متفاوت از کشف ارائه می دهد و نقش دانش محلی قدیمی تر را پررنگ می کند.

سایر تاریخ ها و ابهامات

در کنار این دو روایت اصلی، تاریخ های دیگری نیز برای کشف غار کلماکره ذکر شده است. برخی منابع، سال ۱۳۷۲ را به عنوان سال کشف توسط چوپانی به نام عزیز کلماکره ای ذکر می کنند. این تفاوت در تاریخ گذاری، می تواند ناشی از عدم ثبت رسمی و دقیق وقایع در زمان اولیه کشف و همچنین وجود چندین مرحله از ورود به غار باشد. ممکن است تاریخ ۱۳۶۸ یا ۱۳۵۷ به اولین ورود و کشف های اولیه اشاره داشته باشد، در حالی که ۱۳۷۲ مربوط به زمانی باشد که خبر این کشف به صورت گسترده تر پخش شده و میراث فرهنگی از آن مطلع شده است. این ابهامات، بر جذابیت و رازآلودگی داستان اولین کاشفان غار کلماکره می افزاید.

جمع بندی و اعتبارسنجی روایت ها

با مقایسه روایت ها، می توان گفت که داستان «عزیز کلماکره ای» به عنوان اولین کاشف غار کلماکره، فارغ از جزئیات دقیق زمانی و حرفه اش، دارای اعتبار بیشتری است. او چه شکارچی بوده باشد و چه راننده کامیون، نقش اصلی را در آشکارسازی این گنجینه ایفا کرده است.

نقطه اشتراک تمامی روایت ها، نقش محوری فردی به نام «عزیز کلماکره ای» در آشکارسازی گنجینه کلماکره است؛ هرچند جزئیات زمان و چگونگی کشف، همچنان محل بحث و بررسی است.

تفاوت در سال های ذکر شده (۱۳۵۰، ۱۳۵۷، ۱۳۶۸، ۱۳۷۲) احتمالاً به مراحل مختلفی از آشنایی با غار، کشف اولیه، و سپس غارت گسترده و اطلاع رسانی رسمی مربوط می شود. مهم این است که او اولین دریچه را به سوی این دنیای پنهان باز کرد، هرچند که سرنوشت تلخ بعدی غار، خارج از کنترل او بوده است. این تفاوت ها نشان دهنده پیچیدگی یک رویداد بزرگ است که در غیاب اسناد رسمی، عمدتاً بر پایه حافظه شفاهی و روایت های مردمی شکل گرفته است.

پیامدهای کشف: از امید تا غارت و حسرت

کشف غار کلماکره، هرچند که توسط اولین کاشفان غار کلماکره و به صورت اتفاقی انجام شد، اما پیامدهای گسترده ای به دنبال داشت که بخش عمده آن متأسفانه به غارت و پراکندگی گنجینه ارزشمند آن منجر شد. این داستان، تلنگری است بر اهمیت حفاظت از میراث فرهنگی در برابر سودجویی.

ماهیت بی نظیر گنجینه کلماکره

گنجینه غار کلماکره، مجموعه ای بی نظیر از اشیاء باستانی است که ارزش تاریخی و هنری فوق العاده ای دارند. این گنج ها عمدتاً از جنس طلا و نقره ساخته شده بودند و قدمت آن ها به دوران ایلام نو، هخامنشیان و ساسانیان بازمی گشت. از جمله مهم ترین این اشیاء می توان به موارد زیر اشاره کرد:

• ریتون ها (ظروف نوشیدنی به شکل حیوانات)
• مجسمه های حیوانات و انسان (مانند بزهای کوهی، گاوها، عقاب ها)
• جواهرات طلا و نقره
• نقاب های طلایی (برخی تزیین شده با سنگ لاجورد و عاج)
• بشقاب ها و تکوک های نفیس
• کتیبه ها و نوشته های ایلامی و میخی بر روی برخی از اشیاء

این مجموعه عظیم، نه تنها نمادی از ثروت پادشاهی های کهن بود، بلکه پنجره ای به سوی هنر، فرهنگ، و آیین های هزاران سال پیش ایران گشود. ارزش این گنجینه به حدی است که از آن به عنوان یکی از شش گنجینه بزرگ کشف شده در جهان یاد می شود.

آغاز غارت و سودجویی

متأسفانه، پس از آشکار شدن راز غار توسط اولین کاشفان غار کلماکره، به سرعت خبر آن در میان قاچاقچیان و دلالان عتیقه پخش شد. این غار که برای هزاران سال پنهان مانده بود، در مدت زمان کوتاهی به جولانگاه سودجویان محلی و بین المللی تبدیل شد. گروه هایی با تجهیزات ابتدایی یا پیشرفته، شبانه روز به غارت غار مشغول شدند و اشیاء بی نظیر آن را به تاراج بردند. سرعت غارت به حدی بود که تا سال ۱۳۶۸، بخش عظیمی از گنجینه از غار خارج شده بود و به دست دلالان افتاد.

واکنش دیرهنگام میراث فرهنگی

سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری کشور، متأسفانه با تأخیر زیادی از وجود چنین غاری مطلع شد. دلایل این تأخیر را می توان در شرایط خاص آن زمان جست وجو کرد:

• شرایط جنگ تحمیلی: اواخر دهه ۱۳۶۰، کشور درگیر جنگ تحمیلی بود و اولویت ها بر مسائل دفاعی متمرکز بود.
• نوپا بودن سازمان: سازمان میراث فرهنگی در آن زمان تازه شکل گرفته و هنوز ساختار و توانمندی لازم برای مواجهه با چنین رویدادهای بزرگی را نداشت.
• دیدگاه های منفی دولتی: برخی از سردمداران حکومت، دیدگاه مثبتی به میراث فرهنگی نداشتند و آن را به دوران شاهنشاهی مرتبط می دانستند، که این امر تخصیص منابع و اهمیت دادن به این حوزه را با مشکل مواجه می کرد.

نتیجه این تأخیر و کمبودها، فرصتی طلایی برای غارتگران بود تا بدون مزاحمت، به چپاول یکی از بزرگ ترین گنجینه های تاریخ ایران بپردازند. گزارش های متعدد از پیدا شدن اشیاء باارزش به میراث فرهنگی لرستان رسید، اما درخواست کارشناس و اعزام تیم بررسی، زمان زیادی به طول انجامید.

سرنوشت غم انگیز اشیاء در موزه های جهان

بسیاری از اشیاء غارت شده از غار کلماکره، به دلیل ارزش فوق العاده ای که داشتند، از کشور خارج شده و به موزه ها و مجموعه های خصوصی در سراسر جهان راه یافتند. امروز، بخش های زیادی از این گنجینه در موزه های معتبر بین المللی نگهداری می شود که از آن جمله می توان به موارد زیر اشاره کرد:

1. موزه لوور (پاریس، فرانسه)
2. موزه بریتانیا (لندن، انگلستان)
3. موزه متروپولیتن (نیویورک، آمریکا)
4. موزه سن پترزبورگ (روسیه)
5. موزه میهو (ژاپن)

دیدن این اشیاء در موزه های خارجی، یادآور غارتی بزرگ و حسرتی عمیق برای مردم ایران است. آن ها نمادی از ثروت باستانی هستند که باید در خاک خودشان حفظ می شدند.

تلاش برای بازگرداندن و ناگفته های ردیابی

با گذشت زمان و آگاهی بیشتر از ابعاد فاجعه، تلاش هایی برای بازگرداندن بخش هایی از گنجینه آغاز شد. خوشبختانه، نیروهای انتظامی و اطلاعاتی توانستند بخش های کوچکی از اشیاء قاچاق شده را کشف و به سازمان میراث فرهنگی بازگردانند. این اشیاء اکنون در موزه های داخلی کشور، از جمله موزه ایران باستان در تهران، موزه تبریز، و موزه قلعه فلک الافلاک در خرم آباد نگهداری می شوند. این بازگشت های جزئی، کورسوی امیدی است در دل این داستان غم انگیز.

یکی از ناگفته های جالب در این میان، نحوه ردیابی برخی از آثار است. به عنوان مثال، سرقت یک قطعه سنگ از تخت جمشید، مأموران را به خانه یک قاچاقچی عتیقه راهنمایی کرد. در میان اموال کشف شده در آنجا، «حسن قره خانی»، کارشناس میراث فرهنگی، به وجود اشیایی مشکوک به کلماکره پی برد و این سرآغاز شناسایی و بازگرداندن بخش دیگری از گنجینه شد. این اتفاق نشان می دهد که غارتگران تنها به یک محل خاص محدود نمی شدند و شبکه های وسیع تری برای قاچاق آثار باستانی در جریان بود.

در مجموع، داستان کشف و پیامدهای آن، تأکید می کند که چگونه یک کشف مهم توسط اولین کاشفان غار کلماکره، می تواند به یک فاجعه فرهنگی تبدیل شود، اگر حمایت و حفاظت لازم از سوی مسئولان و آگاهی عمومی وجود نداشته باشد.

آیا کسی پیش از «عزیز کلماکره ای» غار را می شناخت؟

گرچه «عزیز کلماکره ای» به عنوان اولین کاشف غار کلماکره و گنجینه آن شناخته می شود، اما این سؤال پیش می آید که آیا پیش از او، افراد دیگری نیز از وجود این غار آگاهی داشتند؟ پاسخ به این پرسش، پیچیدگی های بیشتری به داستان این کشف می افزاید و ریشه های دانش محلی و افسانه های باستانی را آشکار می کند.

دانش محلی و افسانه های قدیمی

در بسیاری از مناطق باستانی ایران، دانش محلی و افسانه های شفاهی نقش مهمی در حفظ اطلاعات درباره مکان های پنهان ایفا می کنند. بعید نیست که در مورد غار کلماکره نیز چنین بوده باشد. مناطق کوهستانی و صعب العبور، اغلب با داستان ها و باورهایی درباره گنج های پنهان، مکان های مقدس یا حتی پناهگاه های باستانی همراه هستند. غار کلماکره نیز از این قاعده مستثنی نبوده است.

روایاتی وجود دارد که نشان می دهد مردم محلی از قدیم الایام از وجود این غار آگاه بودند، هرچند که ممکن است از ماهیت واقعی آن به عنوان یک گنجینه عظیم بی خبر بوده اند. این آگاهی محلی می تواند در قالب داستان هایی درباره پناهگاه بزهای کوهی یا مکان هایی صعب العبور و خطرناک منتقل شده باشد که نیاکانشان از آن دوری می جستند.

نقش عموی عزیز و پنهان ماندن غار

همانطور که «عزیز کلماکره ای» در فیلم مستند خود روایت می کند، او برای اولین بار در سال ۱۳۵۰ توسط عمویش با این غار آشنا شده است. این جمله کلیدی، نشان دهنده وجود یک دانش بومی و قدیمی تر درباره مکان غار است. عموی عزیز احتمالاً یکی از همان افرادی بوده که از وجود غار در منطقه آگاه بوده است. این آشنایی اولیه، هرچند به کشف گنج منجر نشد، اما زمینه را برای ورود بعدی عزیز فراهم کرد.

اینکه چرا غار برای سالیان طولانی از دید عموم و حتی کاوشگران پنهان مانده بود، دلایل متعددی دارد:

• موقعیت دهانه: همانطور که قبلاً اشاره شد، دهانه غار به دلیل موقعیت فیزیکی خاص خود (یک متر و نیم پایین تر از سطح زمین و جلوتر از دهانه)، به طرز ماهرانه ای از دید پنهان بود.
• صعب العبور بودن: منطقه اطراف غار، کوهستانی و دشوارگذر است که دسترسی به آن را برای افراد عادی مشکل می ساخت.
• عدم آگاهی از ماهیت گنجینه: حتی اگر برخی افراد محلی از وجود غار آگاه بودند، اطلاعاتی درباره گنجینه عظیم درون آن نداشتند. دانش صرفاً از یک غار با دانش از یک خزانه پنهان متفاوت است.
• ترس و خرافات: برخی غارها در فرهنگ عامه با موجودات ماورایی یا مکان های خطرناک مرتبط بوده اند که می توانسته مانعی برای ورود افراد باشد.

بنابراین، می توان نتیجه گرفت که شاید اولین کاشفان غار کلماکره به معنای اولین کسی که از وجود حفره آگاه شد وجود داشته اند و این دانش سینه به سینه منتقل شده است. اما اولین کاشف به معنای کسی که به گنج دست یافت و ماهیت واقعی غار را آشکار ساخت، همان «عزیز کلماکره ای» است. این تمایز، اهمیت نقش او را پررنگ تر می کند، زیرا او کسی بود که پرده از راز هزاران ساله برداشت و دنیای درون غار را به روی جهان باز کرد، هرچند که پیامدهای آن، تلخ و ناگوار بود.

اهمیت و درس های داستان کشف کلماکره

داستان کشف غار کلماکره و نقش اولین کاشفان غار کلماکره، فراتر از یک رویداد باستان شناختی ساده است؛ این ماجرا درس های مهمی درباره ثروت باستانی ایران، آسیب پذیری آن و مسئولیت پذیری جمعی در قبال میراث فرهنگی به ما می آموزد.

نمادی از ثروت باستانی ایران و آسیب پذیری آن در برابر غارت

غار کلماکره با گنجینه بی نظیر خود، نمادی آشکار از ثروت شگرف و بی پایان تمدن های کهن ایران است. این سرزمین در طول تاریخ خود، مهد فرهنگ ها و پادشاهی های بزرگی بوده که آثار هنری و تاریخی چشمگیری را از خود به یادگار گذاشته اند. کشف کلماکره، هرچند که با غارت همراه بود، اما بار دیگر عظمت و غنای این میراث را به جهانیان نشان داد. اشیاء یافت شده در آن، از تمدن هایی چون ایلام و هخامنشیان، گواهی بر خلاقیت و شکوه هنری نیاکان ماست.

در عین حال، داستان کلماکره به وضوح آسیب پذیری این ثروت را در برابر غارت و سودجویی آشکار می سازد. پنهان بودن این غار برای هزاران سال، آن را از گزند حوادث طبیعی و انسانی مصون نگه داشته بود، اما پس از کشف، در نبود نظارت و حفاظت کافی، به راحتی به تاراج رفت. این واقعه نشان می دهد که چگونه بی تفاوتی، عدم آگاهی و ضعف ساختارهای حفاظتی می تواند به نابودی غیرقابل بازگشت بخش هایی از هویت یک ملت منجر شود.

تأثیر این کشف بر آگاهی عمومی نسبت به میراث فرهنگی و مسئولیت پذیری جامعه و دولت

کشف پرهیاهو و غارت گسترده گنجینه کلماکره، با وجود تلخی هایش، اثر مهمی بر آگاهی عمومی در ایران گذاشت. این رویداد، بحث های گسترده ای را درباره اهمیت میراث فرهنگی، نقش دولت در حفاظت از آن، و مسئولیت پذیری شهروندان در نگهداری از آثار باستانی برانگیخت. پیش از این، شاید بسیاری از مردم از ابعاد و ارزش واقعی آثار باستانی خود بی خبر بودند، اما داستان کلماکره، تصویری عینی از آنچه ممکن است از دست برود، به آن ها ارائه داد.

این ماجرا، فشارهایی را نیز بر سازمان میراث فرهنگی وارد کرد تا با جدیت بیشتری به مسئله حفاظت از سایت های باستانی و مبارزه با قاچاق عتیقه بپردازد. هرچند که واکنش اولیه میراث فرهنگی دیرهنگام بود، اما درس های آموخته شده از کلماکره، احتمالاً به بهبود رویه ها و افزایش حساسیت ها در آینده کمک کرده است. همچنین، این داستان به جامعه یادآوری می کند که هر فرد، چه اولین کاشفان غار کلماکره باشد و چه شهروند عادی، نقشی در حفظ این گنجینه ها دارد. آگاهی بخشی، گزارش موارد مشکوک و ارج نهادن به این میراث، وظیفه همگانی است.

در پایان، می توان گفت که داستان کلماکره، آینه ای است از گذشته باشکوه و در عین حال، هشداری برای آینده. این غار و گنجینه هایش، نه فقط اشیایی قیمتی، بلکه روایتگر هویت و ریشه های یک ملت هستند که حفاظت از آن ها، ضامن بقای حافظه جمعی و انتقال آن به نسل های آینده است.

نتیجه گیری: از رازگشایی تا پاسداری از میراث

غار کلماکره، نامی پرآوازه در تاریخ باستان شناسی ایران، داستانی است که از دل کوه های لرستان سر برآورد و جهانیان را با عظمت گنجینه ای بی نظیر آشنا ساخت. داستان اولین کاشفان غار کلماکره، که نام «عزیز کلماکره ای» را به خود گره زده است، روایتگر ماجرایی پرفراز و نشیب از یک کشف اتفاقی، هیجان انگیز، و در عین حال، تلخ و تأسف بار است.

این غار پنهان، که قرن ها در سکوت و تاریکی رازهای ایلامیان و هخامنشیان را در سینه خود جای داده بود، سرانجام در دهه های اخیر، دهان گشود. «عزیز کلماکره ای»، با هر انگیزه ای و در هر زمانی که قدم به این غار گذاشت، آغازگر فصلی جدید در تاریخ این گنجینه بود. او نه تنها یک نام در کنار یک کشف، بلکه نمادی از پیوند انسان با میراث پنهان در دل طبیعت است. روایات متعدد، گرچه در جزئیات زمانی و چگونگی کشف با هم تفاوت دارند، اما همگی بر این نکته صحه می گذارند که او کسی بود که این صندوقچه اسرارآمیز را گشود.

اما داستان کلماکره، تنها به کشف محدود نماند؛ پیامدهای آن، تصویری دردناک از غارت گسترده و پراکندگی گنجینه ای بی بدیل در موزه ها و مجموعه های خصوصی سراسر جهان را به نمایش گذاشت. این واقعه، یادآور ضعف های موجود در حفاظت از میراث فرهنگی و لزوم آگاهی بخشی و مسئولیت پذیری هرچه بیشتر در سطوح مختلف جامعه و دولت است. اشیاء بازگردانده شده، هرچند اندک، کورسوی امیدی برای پاسداری از باقی مانده های این ثروت ملی هستند.

در نهایت، داستان غار کلماکره و اولین کاشفان غار کلماکره، فراتر از یک کنجکاوی تاریخی، دعوتی است به شناخت عمیق تر میراث گرانبهای ایران. این داستان به ما می آموزد که هر تکه از خاک این سرزمین، هر غار، هر تپه، و هر شیء باستانی، بخشی از هویت جمعی ماست که باید با تمام وجود از آن پاسداری کنیم. برای نسل های آینده، این وظیفه ماست که نه تنها داستان های کشف را روایت کنیم، بلکه از این میراث شگفت انگیز در برابر هرگونه آسیب محافظت نماییم تا همواره نمادی از شکوه و تمدن این سرزمین باقی بماند.