آشنایی با معماری گنبد جبلیه

گنبد جبلیه در کرمان، سازه ای هشت ضلعی تمام سنگ است که معماری شگفت انگیز آن، از جمله مصالح خاص و تکنیک های مهندسی باستانی، حکایت از نبوغ معماران کهن دارد و آن را به یکی از پایدارترین و رازآلودترین بناهای ایران تبدیل کرده است.

گنبد جبلیه، که در شرق شهر کرمان سربرافراشته، نه تنها یک بنای تاریخی است، بلکه نمادی از استقامت معماری کهن ایران به شمار می رود. این سازه سنگی، با عمری که به هزاران سال پیش می رسد، پیوسته کنجکاوی پژوهشگران، معماران و علاقه مندان به تاریخ را برانگیخته است. این بنا با ویژگی های منحصربه فرد سازه ای، مصالحی که در آن به کار رفته، و سبک معماری خاص خود، گواهی روشن بر دانش مهندسی و هنری دوران های گذشته است. در این بررسی، به کالبدشکافی دقیق ابعاد معماری این گنبد پرداخته می شود تا درک عمیق تری از اهمیت و پیچیدگی های آن در بستر تاریخ معماری ایران به دست آید. راز ماندگاری آن، سبک واقعی اش، و جزئیات حیرت انگیز سازه اش، همگی پرسش هایی هستند که این مقاله سعی در پاسخ به آن ها دارد تا جایگاه این بنای عظیم را در میان شاهکارهای معماری ایران روشن سازد.

موقعیت و کلیات بنا: گنبدی هشت ضلعی در قلب کرمان

گنبد جبلیه در شرقی ترین بخش شهر کرمان، در نزدیکی دو قبرستان صاحب الزمان و سیدحسین، خودنمایی می کند. این بنای چشم نواز که تنها سازه تمام سنگی در کرمان محسوب می شود، در تاریخ ۲۹ آذر ۱۳۱۶ با شماره ۲۹۶ در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده است. طراحی هشت ضلعی آن، از همان نگاه اول، توجه هر بیننده ای را به خود جلب می کند و نویدبخش کشف جزئیات معماری خیره کننده ای است که در دل خود جای داده است. ساختار بنا، با دیوارهای عظیم سنگی و گنبدی که بر فراز آن قرار گرفته، حس عظمت و پایداری را به بازدیدکننده منتقل می کند. گنبد جبلیه به لطف معماری هوشمندانه و جایگاه ویژه اش در گذشته، همچنان پس از قرن ها پابرجا و استوار ایستاده است.

امروزه، بازدید از نمای بیرونی این گنبد در هر ساعت از شبانه روز امکان پذیر و رایگان است؛ فضایی دلنشین که مردم محلی و گردشگران برای تفریح و گذراندن اوقات فراغت در آن گرد هم می آیند. با این حال، برای ورود به فضای داخلی گنبد و بازدید از گنجینه سنگ آن، نیاز به تهیه بلیط است. اطراف گنبد جبلیه جاذبه های تاریخی دیگری نظیر مجموعه ابراهیم خان، یخدان مؤیدی، قلعه دختر، حمام وکیل، میدان گنجعلی خان و قلعه اردشیر قرار دارد که می تواند تجربه بازدیدکنندگان از این منطقه تاریخی را غنی تر سازد.

تاریخچه و نظریات معماری: قدمت و کاربری اصیل گنبد جبلیه

تاریخ ساخت و کاربری اولیه گنبد جبلیه همواره مورد بحث و کاوش بوده و محققان نظریات مختلفی را در این زمینه مطرح کرده اند. برخی از پژوهشگران، با توجه به سبک معماری ساسانی گونه این بنا، آن را متعلق به عصر ساسانیان، به ویژه اواخر این دوره، می دانند. این نظریه بر پایه شباهت های ساختاری و عناصر هنری استوار است که در بناهای ساسانی به وفور دیده می شوند. استفاده گسترده از سنگ و گنبدسازی، از ویژگی های بارز معماری ساسانی است که در گنبد جبلیه نیز مشهود است.

در مقابل، عده ای دیگر بر این باورند که گنبد جبلیه در دوره سلجوقیان و پس از اسلام ساخته شده است. این گروه به شواهدی نظیر ذکر نام گنبد جبلیه در برخی متون قرون ۸ و ۹ هجری استناد می کنند. با این حال، با نگاهی دقیق تر به المان های معماری گنبد جبلیه، می توان دریافت که سبک آن بسیار به معماری ساسانی نزدیک است. این امر احتمال ساخته شدن بنا در اواخر دوران ساسانی و مرمت و بازسازی آن در دوره سلجوقی را تقویت می کند.

یکی دیگر از موضوعات پربحث، کاربری اولیه این سازه است. برخی آن را یک آتشکده یا نیایشگاه زرتشتیان می دانند که در عصر ساسانی مورد استفاده قرار می گرفته است. نظریات دیگری نیز وجود دارند که آن را یک پرستشگاه بودایی یا آرامگاه یکی از بزرگان زرتشتی معرفی می کنند. به هر روی، شواهد و تحلیل های معماری نشان می دهند که گنبد جبلیه در ابتدا به عنوان یک مکان عبادی یا مقدس ساخته شده و برای قرن ها این کاربری را حفظ کرده است. این گنبد در طول تاریخ، شاهد تحولات و رخدادهای بسیاری بوده و توانسته است با وجود فرسایش های طبیعی و انسانی، استوار و پابرجا باقی بماند. مرمت هایی نیز در طول دوره های مختلف، از جمله در عصر سلجوقی، بر روی این بنا انجام شده است که به پایداری آن کمک کرده است. امروزه، گنبد جبلیه به عنوان یکی از مهم ترین جاذبه های تاریخی کرمان، نه تنها پذیرای گردشگران است، بلکه بخشی از آن به موزه سنگ اختصاص یافته و به کانون جمع شدن اهالی کرمان تبدیل شده است.

گنبد جبلیه، با سبک معماری ساسانی گونه و پایداری اعجاب انگیزش، نمونه ای بی نظیر از دانش مهندسی کهن ایران و نمادی از دوام در بستر تاریخ است.

نام گذاری: ریشه های فرهنگی و جغرافیایی گنبد جبلیه

نام گذاری گنبد جبلیه خود حامل رازهایی تاریخی و فرهنگی است و ریشه های متعددی برای آن ذکر شده است. رایج ترین نظریه در مورد نام جبلیه، ارتباط آن با واژه عربی جبل به معنای کوه است. از آنجا که این بنا در دامنه های کوه صاحب الزمان قرار گرفته و عمدتاً از سنگ ساخته شده، نام جبلیه می تواند اشاره ای به موقعیت جغرافیایی و مصالح به کار رفته در آن باشد. این نام، به نوعی گواهی بر استواری و پیوند عمیق این بنا با طبیعت کوهستانی اطراف خود است.

نظریه دیگر، که از نظر تاریخی از اهمیت بالایی برخوردار است، بر این پایه استوار است که واژه جبلیه تحریف یافته کلمه گبری است. گبر به معنای زرتشتیان است و با توجه به اینکه آیین زرتشت، دین رسمی دوران ساسانی بوده و گنبد جبلیه نیز احتمالاً ریشه های ساسانی دارد، این نام می تواند دلالتی بر کاربری یا ارتباط بنا با زرتشتیان در گذشته باشد. این نظریه از سوی برخی پژوهشگران مطرح شده و با قواعد اشتقاق در زبان فارسی نیز همخوانی دارد که در آن گ می تواند به ج تبدیل شود. این نام همچنین به گنبد این امکان را می دهد که به گنبد گبری نیز شهرت یابد که به همین ریشه های تاریخی و مذهبی اشاره دارد.

علاوه بر گنبد جبلیه و گنبد گبری، این بنا با نام های دیگری نیز شناخته می شود، از جمله گنبد زیگ که برخی ریشه آن را در کلمه زیگورات (مکان های مقدس باستانی) می دانند. هر یک از این نام ها، دریچه ای به سوی تعبیر و تفسیرهای متفاوت از پیشینه و کاربری این سازه اسرارآمیز باز می کنند و به غنای تاریخی و فرهنگی گنبد جبلیه می افزایند.

کالبدشکافی معماری گنبد جبلیه: نوآوری و استادی

معماری گنبد جبلیه، تلفیقی از مهندسی دقیق و زیبایی شناسی کم نظیر است که آن را به یکی از شاهکارهای معماری ایران تبدیل کرده است. این بنا با دقت و ظرافت خاصی طراحی و ساخته شده و هر بخش از آن، داستانی از نبوغ معماران کهن را روایت می کند.

۵.۱. مصالح ساختمانی: راز ماندگاری گنبد جبلیه

یکی از شگفت انگیزترین جنبه های گنبد جبلیه، مصالح به کار رفته در ساخت آن است. معماران این بنا از مواد غیرمتعارفی استفاده کرده اند که به پایداری بی نظیر آن در طول قرون کمک کرده است. مصالح اصلی شامل سنگ لاشه برای دیوارهای بیرونی و ملات گچ از بیرون و ملات آهک از داخل است. اما آنچه این بنا را از بسیاری دیگر متمایز می کند، وجود نظریه ای بحث برانگیز مبنی بر استفاده از شیر شتر، خاکستر و تخم مرغ در ملات آن است. گرچه برخی از کارشناسان این نظریه را رد می کنند، اما عده ای از محققان پایداری شگفت انگیز بنا را مدیون همین ترکیب منحصربه فرد می دانند.

سنگ لاشه به عنوان جزء اصلی سازه، استحکام و سنگینی لازم را فراهم کرده است. ملات گچ و آهک نیز به عنوان اتصال دهنده، نقش کلیدی در یکپارچگی دیوارها داشته اند. با این حال، افزودن مواد آلی مانند تخم مرغ و شیر شتر، که در برخی بناهای تاریخی دیگر نیز برای افزایش چسبندگی و مقاومت ملات استفاده می شده، می تواند به بهبود خاصیت کشسانی و دوام ملات کمک کرده باشد. خاکستر نیز به دلیل خواص پوزولانی خود (قابلیت ترکیب با آهک در حضور آب و ایجاد مواد سیمانی)، می توانسته به افزایش سختی و مقاومت ملات در برابر عوامل جوی منجر شده باشد. این ترکیب هوشمندانه از مصالح، نشان دهنده دانش عمیق معماران و بنایان آن دوره نسبت به خواص مواد و تکنیک های بنایی پیشرفته است که امکان ساخت چنین بنای عظیمی را با ماندگاری بالا فراهم آورده است.

۵.۲. پلان و ساختار پایه (هشت ضلعی): استواری از ریشه

ساختار پایه گنبد جبلیه بر روی یک پلان هشت ضلعی عظیم استوار است. دیوارهای تحتانی بنا، بسیار ضخیم و از جنس سنگ هستند که حس استواری و پایداری را از همان ابتدا به ناظر منتقل می کنند. در هر یک از اضلاع هشت گانه، یک طاق نمای بزرگ قوس دار تعبیه شده است که علاوه بر جنبه زیبایی شناختی، نقش مهمی در تقسیم بار و استحکام سازه ایفا می کند. در گذشته، هشت درب در هر یک از این طاق نماها قرار داشتند که امروزه به منظور استحکام بخشیدن به بنا و جلوگیری از تخریب، هفت تای آن ها با سنگ مسدود شده و تنها یک درب برای ورود باز مانده است. این تدبیر، نشان دهنده اهمیت حفظ سازه در طول زمان بوده است.

در بالای هر درب و طاق نما، دریچه های کوچک تر مستطیلی و قوسی شکل وجود دارد که کارکرد اصلی آن ها تهویه و روشنایی فضای داخلی بنا بوده است. این نورگیرها، به طور هوشمندانه ای نور طبیعی را به داخل هدایت می کنند و فضای داخلی را روشن می سازند. طراحی دقیق این دریچه ها و جای گیری آن ها در بخش های مختلف پلان هشت ضلعی، نه تنها نیازهای کاربردی بنا را برطرف می کرده، بلکه به زیبایی و تعادل بصری نمای خارجی نیز می افزوده است.

۵.۳. حلقه های میانی و انتقال هندسی: چگونگی تبدیل فرم

یکی از برجسته ترین جنبه های مهندسی معماری گنبد جبلیه، تکنیک های انتقال هندسی است که برای تبدیل پلان هشت ضلعی پایینی به گنبد دایره ای در بالا به کار رفته است. این فرآیند از طریق دو حلقه میانی صورت گرفته است که هر یک نقشی کلیدی در توزیع بار و پایداری سازه ایفا می کنند.

در بالای بخش هشت ضلعی، پس از یک پاگرد یا حلقه به عرض حدود ۱.۵ متر، یک لایه با پلان ۱۶ ضلعی ساخته شده است. این لایه، که قطر کمتری نسبت به پایه دارد، به نوعی واسطه ای میان فرم های هندسی عمل می کند. در این بخش، طاق نماهای کوچک تری با قوس های تیزدار به صورت یک در میان تعبیه شده اند که به تهویه و نورگیری بیشتر کمک می کنند و در عین حال، به انتقال تدریجی بار به سمت بالا یاری می رسانند. این حلقه ۱۶ ضلعی، اولین گام در تبدیل فرم هشت گوش به دایره است و نشان دهنده درک عمیق معماران از اصول سازه ای پیچیده است.

بعد از این لایه، یک حلقه دیگر با عرض تقریبی یک متر قرار دارد که حدود یک متر از حلقه ۱۶ ضلعی عقب نشینی کرده است. این بخش دارای ۲۳ ضلع است و نقش نهایی را در آماده سازی سطح برای استقرار گنبد دایره ای ایفا می کند. این تعداد اضلاع نامنظم، نشان دهنده تلاش برای ایجاد یک سطح تقریباً دایره ای با تعداد زیاد شکستگی های کوچک است تا بار گنبد به صورت یکنواخت به پایه های هشت ضلعی منتقل شود. این لایه ها، با ترکیب دقیق خود، نمونه ای بارز از مهندسی پیشرفته ای هستند که با محاسبات دقیق و دانش هندسی صورت گرفته اند تا بنایی با این حجم و ارتفاع، پایدار باقی بماند.

۵.۴. گنبد: شاهکار پوششی گنبد جبلیه

گنبد اصلی بنا، شاهکار پوششی آن محسوب می شود و بخش نهایی این سازه است. این گنبد از آجرهای سفید ساخته شده و با ملات گچ و آهک اندود شده است. با قطر ۱۲ متر و ارتفاع ۸ متر، این گنبد، عظمت و زیبایی خاصی به بنا می بخشد. در مرکز ساقه گنبد، یک نورگیر دایره ای قرار دارد که نور را به طور مستقیم به فضای داخلی گنبد هدایت می کند و جلوه ای روحانی به آن می بخشد.

در مورد ساختار گنبد، نظریات متفاوتی وجود دارد. برخی معتقدند که این گنبد در ابتدا دوپوش بوده و لایه بیرونی آن به مرور زمان از بین رفته است، در حالی که برخی دیگر بر این باورند که سازندگان بنا قصد ساخت گنبد دوپوش را داشته اند اما کار را نیمه تمام رها کرده اند. با این حال، شکل فعلی گنبد به صورت تک پوش است و پایداری آن در طول قرون، نشان از تکنیک های اجرای محکم و پایدار آن دارد. اجرای گنبد، به ویژه با توجه به مصالح و ابزارهای آن زمان، نیازمند مهارت و دانش فراوانی بوده است. استفاده از آجر و ملات، همراه با محاسبات دقیق برای تحمل بار و مقاومت در برابر نیروهای طبیعی، از پیچیدگی های مهندسی این بخش از بنا حکایت دارد.

۵.۵. تزئینات و جزئیات داخلی: سادگی باوقار

برخلاف نمای بیرونی که جزئیات سازه ای آن به نوعی خود تزیین محسوب می شود، فضای داخلی گنبد جبلیه از سادگی باوقاری برخوردار است. بقایای اندکی از گچ بری ها و تزئینات از گذشته به جا مانده اند که نشان می دهد در دوران رونق بنا، فضای داخلی نیز دارای تزئیناتی بوده است، اما این تزئینات به مرور زمان از بین رفته یا تخریب شده اند.

با این حال، برخی عناصر زیبایی شناختی و سازه ای همچنان در فضای داخلی مشهود هستند که به آن هویت می بخشند. این عناصر شامل الواح تزئینی سنگی، قوس های لب تیز و طاق نماها هستند که عمدتاً برای تبدیل پلان هشت ضلعی به دایره ساقه گنبد ایجاد شده اند. شانزده طاق نما یا قوس تیزدار در این بخش، نقش مهمی در انتقال بار و همچنین ایجاد فضایی پویا در داخل بنا دارند. همچنین، چهارچوبه نغول های داخلی در تیزه قوس ها، گره خوردگی هایی دارند که می توان آن ها را نوعی تزئین ظریف و سازه ای دانست. سادگی نسبی فضای داخلی، به نوعی دعوت کننده به تفکر و تأمل در عظمت سازه و مهندسی آن است و بر کارکرد اولیه بنا تأکید می کند.

گنبد جبلیه به عنوان موزه سنگ: گنجینه ای از کتیبه های سنگی

یکی از مهم ترین تحولات در کاربری گنبد جبلیه، تبدیل آن به موزه تخصصی سنگ کرمان در سال ۱۳۸۳ شمسی است. این تغییر کاربری، نه تنها به حفظ و مرمت این بنای ارزشمند کمک شایانی کرده، بلکه آن را به کانونی برای نمایش گنجینه ای از عناصر معماری و کتیبه های سنگی تاریخی تبدیل ساخته است. این موزه، فرصتی بی نظیر برای علاقه مندان به تاریخ، باستان شناسی و هنر خطاطی فراهم می آورد تا از نزدیک شاهد آثاری باشند که هر یک داستانی از گذشته این سرزمین را روایت می کنند.

در این گنجینه، مجموعه ای از سنگ نوشته ها و سنگ قبرهای قدیمی با قدمت بیش از هزار سال نگهداری می شود. از جمله آثار شاخص می توان به «سنگ عصین» یا «سنگ رعد و برق» اشاره کرد که قدمت آن به دوران سلجوقیان بازمی گردد. این کتیبه با خط کوفی حکاکی شده و در مورد بنای یادبود مسجدی در آبدر اشکون در شهرستان رابر کرمان اطلاعاتی ارائه می دهد که به دستور فردی به نام عبدالله بن یوسف در دوران حکومت آل بویه ساخته شده است.

یکی دیگر از اشیای مهم موزه، کوچک ترین سنگ قبر کشف شده در استان کرمان است که در سال ۱۳۷۷ توسط یک کشاورز به نام احمد ایلاقی کشف و به سازمان میراث فرهنگی تحویل داده شد. این سنگ قبر با ابعاد ۲۶ در ۲۲ سانتی متر، دارای دو بخش است: یک نوار حاشیه ای مزین به آیات قرآن، و یک نوشتار میانی در کادری محرابی شکل که نام متوفی و تاریخ وفات او را شامل می شود. همچنین، سنگ قبر میرزا آقاخان کرمانی، پسر میرزا احمدعلی خان وزیری (نویسنده تاریخ کرمان)، که خود نیز در تألیف این کتاب با پدرش همکاری داشته، در این موزه به چشم می خورد.

تعدادی از وقف نامه های سنگی نیز در گنجینه جبلیه نگهداری می شوند، از جمله کتیبه وقف آتشکده روستای قناتغستان که مربوط به سال ۱۲۸۲ هجری قمری است. این وقف نامه ها، اطلاعات ارزشمندی درباره نظام اجتماعی، اقتصادی و مذهبی گذشته ارائه می دهند. حضور این مجموعه غنی از کتیبه های سنگی، گنبد جبلیه را به یک مرجع مهم برای مطالعه خطوط کهن، تاریخ منطقه و حتی جنبه های اجتماعی و مذهبی ادوار گذشته تبدیل کرده است.

مقایسه و جایگاه گنبد جبلیه در معماری ایران

گنبد جبلیه، با ویژگی های معماری منحصربه فرد خود، جایگاهی ویژه در تاریخ معماری ایران دارد. گرچه شباهت هایی میان سبک این بنا و برخی سازه های دوره ساسانی مشاهده می شود – به ویژه در استفاده از سنگ، پلان هشت ضلعی و گنبدسازی – اما تفاوت هایی نیز آن را از سایر بناها متمایز می سازد. در مقایسه با آتشکده های ساسانی که معمولاً دارای پلان چهارطاقی و فضای مرکزی باز هستند، گنبد جبلیه با ابعاد بزرگتر و ساختار پیچیده تر انتقال از هشت ضلعی به دایره، جلوه ای متفاوت از مهندسی آن دوره را به نمایش می گذارد. برخی از بناهای اوایل دوره اسلامی نیز از نظر تکنیک های گنبدسازی و استفاده از مصالح، با جبلیه شباهت هایی دارند، اما استفاده تمام سنگ در بخش عمده این بنا، آن را در میان بناهای هم عصر خود در ایران متمایز می کند.

ویژگی های خاص ملات جبلیه، که برخی آن را با شیر شتر، تخم مرغ و خاکستر می دانند، یک نوآوری یا دستاورد مهندسی است که کمتر در بناهای دیگر گزارش شده است. این امر، به گنبد جبلیه هویت و اصالتی بی بدیل می بخشد. در منطقه کرمان، گنبد جبلیه تنها بنای تمام سنگی با این قدمت و عظمت است که جایگاه آن را به عنوان یک شاهکار معماری منحصر به فرد تثبیت می کند. این بنا، نه تنها نمادی از هنر و مهندسی دوران خود است، بلکه به عنوان یک سند زنده از تاریخ معماری، به محققان امکان می دهد تا به بررسی تطور سبک ها و تکنیک های ساختمانی در دوره های مختلف بپردازند و نقش کرمان را در توسعه معماری ایران بهتر درک کنند.

نکات بازدید: سفری به دل تاریخ و معماری

برای کسانی که قصد بازدید از گنبد جبلیه را دارند، آشنایی با برخی نکات می تواند تجربه آن ها را دلنشین تر و پربارتر سازد. گنبد جبلیه در شرق شهر کرمان، خیابان شهدا، قرار دارد و دسترسی به آن نسبتاً آسان است. از آنجا که گنبد در منطقه کویری واقع شده، بهترین زمان برای بازدید از نظر آب و هوایی، فصل های بهار و پاییز است که هوا معتدل و دلپذیر است.

بازدید از نمای بیرونی گنبد و محوطه سرسبز اطراف آن، که بخشی از جنگل قائم محسوب می شود، در تمامی ساعات شبانه روز امکان پذیر و رایگان است. این محوطه، با درختان سرو و کاج سربه فلک کشیده، فضایی آرامش بخش برای پیاده روی و تماشای بنا از زوایای مختلف فراهم می آورد. با این حال، برای ورود به فضای داخلی گنبد و بازدید از گنجینه سنگ، باید در ساعات کاری موزه (معمولاً از ۹ صبح تا ۶ عصر، به جز تعطیلات رسمی) به آنجا مراجعه کرده و بلیط تهیه شود.

هنگام بازدید، به یاد داشته باشید که این بنا یک اثر تاریخی ارزشمند است. حفظ پاکیزگی محیط، خودداری از هرگونه آسیب به بنا یا محوطه اطراف، و احترام به قوانین موزه از اهمیت بالایی برخوردار است. این تدابیر، به حفظ این میراث فرهنگی برای نسل های آینده کمک خواهد کرد.

نتیجه گیری: میراثی زنده از نبوغ معماری گنبد جبلیه

گنبد جبلیه، با معماری حیرت انگیز و رازهای نهفته در دل سنگ های خود، همچنان پس از قرن ها، میراثی زنده از نبوغ و استادی معماران ایران زمین به شمار می رود. این بنا، که تلفیقی هوشمندانه از هنر و مهندسی را به نمایش می گذارد، نه تنها به دلیل قدمت و زیبایی اش، بلکه به خاطر پایداری بی نظیر و استفاده از مصالح غیرمتعارف، جایگاهی ممتاز در تاریخ معماری ایران کسب کرده است.

از پلان هشت ضلعی پایدارش گرفته تا حلقه های میانی هوشمندانه که بار گنبد را به تدریج منتقل می کنند، و تا گنبد آجری و تک پوشش که همچون تاجی بر فراز آن قرار گرفته، هر بخش از گنبد جبلیه داستانی از دانش عمیق و تفکر خلاقانه سازندگانش را بازگو می کند. نظریات متعدد درباره قدمت آن، چه ساسانی باشد و چه اسلامی، همگی بر اهمیت و پختگی معماری این اثر مهر تأیید می زنند. تبدیل آن به موزه سنگ نیز، کاربری نوین و ارزشمندی است که نه تنها این شاهکار معماری را برای آیندگان حفظ می کند، بلکه آن را به کانونی برای نمایش گنجینه های ارزشمند کتیبه های سنگی کرمان تبدیل کرده است.

گنبد جبلیه، فراتر از یک بنای سنگی، گواهی است بر خلاقیت و پایداری فرهنگی مردمان این سرزمین. این اثر گران بها، نه تنها جاذبه ای برای گردشگران و پژوهشگران است، بلکه یادآور هویت و تاریخ پربار معماری ایران است که نیازمند قدردانی، حفظ و معرفی هر چه بیشتر به جهانیان است.