تفاوت عند المطالبة و عند الاستطاعة

تفاوت اصلی مهریه عندالمطالبه و عندالاستطاعه در زمان و شرط مطالبه آن است؛ مهریه عندالمطالبه به محض وقوع عقد، قابل مطالبه بوده و مرد مکلف به پرداخت آن است، در حالی که مهریه عندالاستطاعه تنها زمانی برای زن قابل وصول است که توانایی مالی مرد برای پرداخت آن محرز شود.

مهریه، این رسم دیرینه و مهم در فرهنگ و قانون ایران، همواره از اساسی ترین مباحث در عقد نکاح به شمار می آید. این حق مالی که به واسطه عقد ازدواج بر ذمه مرد قرار می گیرد، نقش مهمی در تضمین حقوق مالی زن و ایجاد تعادل در زندگی مشترک ایفا می کند. در طول سالیان متمادی، با توجه به تغییرات اجتماعی و اقتصادی، اشکال مختلفی برای پرداخت مهریه مورد توافق زوجین قرار گرفته که از برجسته ترین آن ها می توان به مهریه عندالمطالبه و مهریه عندالاستطاعه اشاره کرد. درک صحیح تفاوت های این دو نوع مهریه، نه تنها برای زوجین در آستانه ازدواج حیاتی است، بلکه برای کسانی که در حال مواجهه با چالش های حقوقی مربوط به مهریه هستند نیز ضروری به نظر می رسد. هر یک از این دو شکل مهریه، پیامدها و مسئولیت های حقوقی متفاوتی برای طرفین به همراه دارد که آگاهی از آن ها می تواند به تصمیم گیری های آگاهانه تر و جلوگیری از بروز مشکلات آتی کمک شایانی کند.

مهریه عندالمطالبه چیست؟

مهریه عندالمطالبه، همان گونه که از نامش پیداست، مهریه ای است که زن بلافاصله پس از جاری شدن صیغه عقد نکاح، حق مطالبه و دریافت آن را پیدا می کند. در واقع، با انعقاد عقد، این دین بر عهده مرد قرار می گیرد و او مکلف به پرداخت آن به محض درخواست همسرش می شود. هیچ شرط یا قید خاصی برای پرداخت مهریه عندالمطالبه وجود ندارد و توانایی مالی مرد نیز شرط مطالبه آن نیست. زن می تواند هر زمان که صلاح دانست، چه در طول زندگی مشترک و چه پس از بروز اختلافات، با مراجعه به مراجع قانونی (اعم از دادگاه یا اداره ثبت)، مهریه خود را به اجرا بگذارد.

حقوق زوجه در مهریه عندالمطالبه

زن در مورد مهریه عندالمطالبه از حقوق ویژه ای برخوردار است. یکی از مهم ترین این حقوق، امکان مطالبه فوری مهریه است. به این معنا که زن نیازی به اثبات توانایی مالی مرد ندارد و صرفاً با ارائه عقدنامه می تواند برای دریافت مهریه خود اقدام کند. این اقدام می تواند از طریق توقیف اموال مرد باشد، چه منقول و چه غیرمنقول، و حتی از طریق کسر از حقوق ماهیانه او. در صورتی که مرد از پرداخت مهریه خودداری کند یا توانایی پرداخت یکجای آن را نداشته باشد، زن می تواند درخواست تقسیط مهریه را مطرح کند و مرد ملزم به پرداخت اقساط خواهد بود.

حق حبس و ارتباط آن با تمکین

یکی از قوی ترین اهرم های قانونی در دست زن برای مطالبه مهریه عندالمطالبه، «حق حبس» است. حق حبس به زن اجازه می دهد تا زمانی که مهریه او به صورت کامل پرداخت نشده، از تمکین خاص (برقراری رابطه زناشویی) خودداری کند، بدون آنکه این عدم تمکین به عنوان نشوز محسوب شود و او را از دریافت نفقه محروم سازد. این حق تنها در صورتی قابل اعمال است که زن هنوز تمکین خاص نکرده باشد. به بیان دیگر، اگر پیش از مطالبه مهریه، بین زن و مرد رابطه زناشویی برقرار شده باشد، زن دیگر نمی تواند از حق حبس استفاده کند و باید مهریه را از راه های دیگر مطالبه نماید. این ابزار قانونی، به زن حس امنیت و پشتوانه ای محکم می بخشد و او را در جایگاه قوی تری برای احقاق حق خود قرار می دهد.

تعهدات و مسئولیت های زوج

مسئولیت پرداخت مهریه عندالمطالبه به محض عقد بر عهده مرد قرار می گیرد. این مسئولیت شامل پرداخت کل مهریه توافق شده است، مگر اینکه زن تمام یا بخشی از آن را ببخشد. عدم پرداخت مهریه در مهریه عندالمطالبه می تواند پیامدهای حقوقی سنگینی برای مرد داشته باشد.

عواقب عدم پرداخت مهریه عندالمطالبه

در صورتی که مرد از پرداخت مهریه عندالمطالبه خودداری کند و یا اعسار (ناتوانی مالی) او به اثبات نرسد، زن می تواند از طریق دادگاه یا اداره ثبت، اقدام به اجرای مهریه کند. عواقب این عدم پرداخت می تواند شامل موارد زیر باشد:

• حکم جلب: پس از اقدامات قانونی و عدم معرفی اموال کافی توسط مرد، در صورتی که اعسار او نیز اثبات نشود، برای مرد حکم جلب (بازداشت) صادر می شود. این حکم تا زمان پرداخت مهریه یا توافق بر سر تقسیط و پرداخت پیش پرداخت، به قوت خود باقی خواهد بود.
• ممنوع الخروجی: زن می تواند از دادگاه درخواست صدور حکم ممنوع الخروجی برای مرد را داشته باشد. این حکم تا زمان پرداخت مهریه یا ارائه تضمین کافی، مانع خروج مرد از کشور می شود.
• توقیف اموال: اموال منقول و غیرمنقول مرد (به جز مستثنیات دین) قابل توقیف هستند تا از محل فروش یا اجاره آن ها، مهریه زن پرداخت شود.

قانون 110 سکه در مهریه عندالمطالبه

یکی از مهم ترین تحولات در مورد مهریه، تصویب قانون حمایت خانواده در سال ۱۳۹۱ و محدود شدن امکان حبس مرد به دلیل عدم پرداخت مهریه تا سقف ۱۱۰ سکه طلا است. بر اساس این قانون، مرد تنها تا سقف ۱۱۰ سکه بهار آزادی، در صورت عدم پرداخت و عدم اثبات اعسار، می تواند به زندان برود. این به معنای آن نیست که مهریه بیش از ۱۱۰ سکه از بین می رود، بلکه به این معناست که برای مطالبه مازاد بر ۱۱۰ سکه، زن دیگر نمی تواند درخواست حبس مرد را داشته باشد و باید از طریق توقیف اموال یا سایر روش های قانونی اقدام کند.

مستثنیات دین

هنگام اجرای مهریه، قانون اموالی را تحت عنوان «مستثنیات دین» مشخص کرده که قابل توقیف نیستند. این اموال شامل منزل مسکونی مورد نیاز، اثاثیه لازم برای زندگی، ابزار کار، کتب و وسایل علمی و پژوهشی متناسب با شأن بدهکار و خانواده او، و مقداری از وجه نقد یا مواد غذایی برای امرار معاش تا زمان اجرای حکم است. هدف از این قانون، جلوگیری از بروز مشکلات حاد معیشتی برای مرد و خانواده اوست، حتی در صورت محکومیت به پرداخت مهریه.

مهریه عندالاستطاعه چیست؟

مهریه عندالاستطاعه، نوع دیگری از مهریه است که پرداخت آن به توانایی و استطاعت مالی زوج مشروط شده است. این بدان معناست که زن تنها زمانی می تواند مهریه خود را مطالبه کند و موفق به دریافت آن شود که اثبات کند مرد دارای تمکن و توانایی مالی برای پرداخت مهریه است. این نوع مهریه، با هدف واقعی تر کردن پرداخت مهریه و جلوگیری از بروز مشکلات مالی حاد برای مردان در جامعه مطرح شده است.

مفهوم استطاعت مالی

اثبات استطاعت مالی زوج در مهریه عندالاستطاعه، سنگ بنای اصلی مطالبه مهریه است. این مفهوم در قانون و رویه قضایی دارای معیارهای مشخصی است. استطاعت مالی به معنای داشتن دارایی و اموالی است که مرد بتواند از طریق آن، مهریه را پرداخت کند، بدون آنکه زندگی خود و خانواده اش دچار اختلال جدی شود. این اموال شامل موارد زیر می شود:

• اموال منقول (مانند خودرو، موجودی حساب بانکی، سهام)
• اموال غیرمنقول (مانند ملک، زمین)
• درآمد ثابت (حقوق و دستمزد ماهانه، اجاره بها)
• هرگونه سرمایه گذاری یا منبع درآمد دیگر

بار اثبات استطاعت مالی در مهریه عندالاستطاعه بر عهده زوجه است. او باید با ارائه دلایل و مدارک کافی، به دادگاه ثابت کند که همسرش توانایی پرداخت مهریه را دارد. این موضوع می تواند از طریق تحقیق محلی، استعلام از ادارات ثبت اسناد و املاک، بانک ها، و سایر نهادهای مرتبط صورت گیرد.

حقوق زوجه در مهریه عندالاستطاعه

در مهریه عندالاستطاعه، حقوق زوجه کمی متفاوت از عندالمطالبه است. زن همچنان حق دریافت مهریه خود را دارد، اما این حق مشروط به اثبات توانایی مالی زوج است. او نمی تواند بدون ارائه دلیل و صرفاً با ادعای مالکیت مهریه، آن را مطالبه کند. زن باید ابتدا اموال یا منابع درآمدی مرد را شناسایی کرده و به دادگاه معرفی کند. پس از اثبات استطاعت، دادگاه حکم به پرداخت مهریه (یکجا یا تقسیط) خواهد داد.

تعهدات و مسئولیت های زوج در مهریه عندالاستطاعه

مسئولیت پرداخت مهریه در مهریه عندالاستطاعه نیز بر عهده مرد است، اما این تعهد مشروط است. مرد ملزم به پرداخت مهریه می شود، زمانی که استطاعت مالی او برای دادگاه احراز شود. اگر مرد واقعاً توانایی مالی نداشته باشد و زن نیز نتواند آن را اثبات کند، مرد تا زمان کسب استطاعت، تکلیفی به پرداخت مهریه نخواهد داشت.

عدم وجود حق حبس در مهریه عندالاستطاعه

یکی از تفاوت های بنیادین میان مهریه عندالمطالبه و عندالاستطاعه، عدم وجود حق حبس در نوع دوم است. از آنجا که پرداخت مهریه عندالاستطاعه مشروط به توانایی مالی مرد است و این توانایی باید توسط زن اثبات شود، زن نمی تواند تا زمان پرداخت مهریه از تمکین خودداری کند. در واقع، این نوع مهریه به ماهیت حال بودن و فوری قابل مطالبه بودن مهریه خدشه وارد می کند و بنابراین، حق حبس که مبتنی بر مطالبه فوری است، در مورد آن جاری نمی شود. این موضوع می تواند یکی از نقاط ضعف مهریه عندالاستطاعه از دیدگاه زوجه باشد.

آیا مهریه عندالاستطاعه زندان دارد؟

پاسخ صریح به این سوال خیر است. در مهریه عندالاستطاعه، مرد به دلیل عدم پرداخت مهریه به زندان نمی رود. علت این امر آن است که اساس این نوع مهریه بر توانایی مالی مرد استوار است. اگر مرد توانایی مالی برای پرداخت مهریه را نداشته باشد، اصل طلب مهریه از بین نمی رود و بر ذمه او باقی می ماند، اما امکان صدور حکم جلب یا حبس وجود ندارد. تنها در شرایطی خاص، مانند اثبات استطاعت مالی مرد و خودداری عامدانه او از پرداخت با وجود توانایی، ممکن است مسائل دیگری مطرح شود که البته بسیار نادر است و رویه قضایی معمولاً حکم به حبس نمی دهد.

ممنوع الخروجی در مهریه عندالاستطاعه

همانند حکم حبس، صدور قرار ممنوع الخروجی نیز در مهریه عندالاستطاعه به سادگی مهریه عندالمطالبه نیست. ممنوع الخروجی معمولاً زمانی صادر می شود که حکم محکومیت به پرداخت مهریه صادر شده باشد و مرد از اجرای آن خودداری کند. در مهریه عندالاستطاعه، تا زمانی که استطاعت مالی مرد احراز نشود و حکمی مبنی بر توانایی او در پرداخت مهریه صادر نشود، درخواست ممنوع الخروجی نیز پذیرفته نخواهد شد. حتی پس از احراز استطاعت و صدور حکم پرداخت، اگر مرد توانایی مالی خود را از دست بدهد و اعسار او اثبات شود، ممنوع الخروجی رفع خواهد شد.

مراحل مطالبه و اثبات استطاعت مالی زوج

مراحل مطالبه مهریه عندالاستطاعه پیچیده تر از عندالمطالبه است و بار اثبات بر دوش زن قرار دارد. این مراحل شامل:

1. ثبت دادخواست مطالبه مهریه: زن ابتدا باید دادخواستی مبنی بر مطالبه مهریه خود را به دادگاه خانواده ارائه دهد.
2. معرفی اموال زوج: زن موظف است ضمن دادخواست یا پس از آن، اموالی از مرد را که نشان دهنده توانایی مالی اوست، به دادگاه معرفی کند. این معرفی می تواند شامل سند مالکیت ملک، خودرو، حساب بانکی، فیش حقوقی، و مدارک مربوط به سهام یا سرمایه گذاری ها باشد.
3. تحقیق و استعلام قضایی: دادگاه پس از معرفی اموال، به استعلام و تحقیق از مراجع ذی ربط می پردازد تا صحت ادعای زن و وجود اموال معرفی شده توسط مرد را تأیید کند.
4. کارشناسی (در صورت لزوم): گاهی برای تعیین ارزش اموال یا بررسی وضعیت مالی مرد، نیاز به کارشناسی رسمی دادگستری است.
5. صدور حکم: در صورت اثبات استطاعت مالی مرد، دادگاه حکم به پرداخت مهریه خواهد داد و نحوه پرداخت (یکجا یا تقسیط) را نیز تعیین می کند.

مثال های عملی اثبات استطاعت: برای مثال، اگر مرد کارمند رسمی باشد، زن می تواند با ارائه فیش حقوقی یا حکم کارگزینی، توانایی مالی او را از طریق کسر از حقوق اثبات کند. در مورد املاک، ارائه کپی سند مالکیت کفایت می کند. حتی سرمایه گذاری ها در بورس یا مشارکت در شرکت ها نیز می تواند دلیلی بر استطاعت باشد، البته اثبات این موارد نیازمند دقت و جمع آوری مدارک مستند است.

تفاوت های کلیدی مهریه عندالمطالبه و عندالاستطاعه (مقایسه جامع)

درک کامل تفاوت های مهریه عندالمطالبه و عندالاستطاعه، نقشی حیاتی در انتخاب آگاهانه زوجین و همچنین رسیدگی صحیح به دعاوی حقوقی مربوط به مهریه دارد. این دو نوع مهریه با وجود اینکه هر دو حق مالی زن محسوب می شوند، از نظر ماهیت، شرایط مطالبه و آثار حقوقی با یکدیگر تفاوت های اساسی دارند.

ویژگی	مهریه عندالمطالبه	مهریه عندالاستطاعه
زمان و شرط مطالبه	بلافاصله پس از عقد نکاح و بدون هیچ قید و شرطی قابل مطالبه است.	پرداخت آن مشروط به اثبات توانایی مالی (استطاعت) زوج است.
امکان استفاده از حق حبس	زوجه در صورت عدم تمکین خاص قبلی، می تواند از حق حبس استفاده کند.	زوجه نمی تواند از حق حبس استفاده کند.
امکان صدور حکم جلب (زندان)	تا سقف ۱۱۰ سکه طلا (و در صورت عدم اثبات اعسار) امکان پذیر است.	معمولاً امکان پذیر نیست؛ پرداخت آن به احراز استطاعت مشروط است.
امکان صدور حکم ممنوع الخروجی	پس از صدور حکم و عدم پرداخت، امکان پذیر است.	تنها پس از احراز استطاعت و صدور حکم پرداخت و عدم انجام آن، ممکن است.
بار اثبات توانایی مالی	اثبات توانایی مالی بر عهده زوج است (در صورت ادعای اعسار).	اثبات توانایی مالی زوج بر عهده زوجه است.
رویه قضایی	دادگاه به سرعت به مطالبه رسیدگی می کند و حکم به پرداخت می دهد.	پرونده نیازمند بررسی دقیق تر برای احراز استطاعت مالی زوج است.
تاثیر بر روند طلاق	می تواند اهرم فشاری برای زوجه باشد (مثلاً در مورد حق حبس).	فشار کمتری بر زوج برای پرداخت فوری مهریه وارد می کند.
نقش مستثنیات دین	اموال زوج به جز مستثنیات دین، قابل توقیف هستند.	مانند عندالمطالبه، مستثنیات دین از شمول توقیف خارج هستند.
احساس امنیت برای زوجه	احساس امنیت مالی بیشتری برای زوجه فراهم می آورد.	احساس امنیت مالی کمتری دارد و مطالبه آن دشوارتر است.
فشار مالی بر زوج	فشار مالی فوری و قابل توجهی بر زوج وارد می کند.	فشار مالی بر زوج را به زمانی موکول می کند که توانایی پرداخت را داشته باشد.

تحلیل عمیق تفاوت ها

مهریه عندالمطالبه، به دلیل ماهیت حال بودن، به زن این امکان را می دهد که هر زمان که اراده کرد، بدون نیاز به اثبات توانایی مالی مرد، مهریه خود را مطالبه کند. این ویژگی، به زن امنیت خاطر بیشتری می دهد و او را در جایگاهی قوی تر برای تضمین حقوق مالی خود قرار می دهد. حق حبس، به عنوان یک ابزار قدرتمند، نمونه بارزی از این پشتوانه است که می تواند روند زندگی مشترک را تحت تأثیر قرار دهد و مرد را به پرداخت مهریه وادار کند.

در مقابل، مهریه عندالاستطاعه، با هدف جلوگیری از حبس مردان و واقعی تر کردن مهریه، مطرح شده است. در این نوع مهریه، بار اثبات استطاعت مالی مرد بر دوش زن است که این موضوع می تواند فرایند مطالبه را طولانی تر و پیچیده تر کند. از سوی دیگر، این نوع مهریه به مردان این اطمینان را می دهد که تا زمانی که توانایی مالی واقعی ندارند، تحت فشار قرار نخواهند گرفت و خطر حبس برای آن ها وجود ندارد. این رویکرد، در سال های اخیر و با افزایش مهریه های سنگین، مورد توجه بیشتری قرار گرفته است تا از بروز چالش های اجتماعی و زندانی شدن تعداد زیادی از مردان جلوگیری شود.

انتخاب بین مهریه عندالمطالبه و عندالاستطاعه باید با در نظر گرفتن تمامی جوانب، شرایط زوجین و با مشورت متخصصان حقوقی صورت گیرد تا در آینده با چالش های غیرمنتظره مواجه نشوند.

مهریه ترکیبی: راهکاری برای تعادل؟

در سال های اخیر، با درک پیچیدگی ها و چالش های هر یک از انواع مهریه عندالمطالبه و عندالاستطاعه، و با هدف ایجاد تعادل و حفظ حقوق طرفین، شکل جدیدی از توافق مهریه تحت عنوان مهریه ترکیبی یا مهریه توأمان مورد توجه قرار گرفته است. این رویکرد تلاش می کند تا مزایای هر دو نوع مهریه را گرد هم آورد و هم برای زن پشتوانه ای مالی ایجاد کند و هم مرد را از فشارهای غیرمنطقی ناشی از عدم توانایی مالی نجات دهد.

مفهوم و مزایای مهریه ترکیبی

مهریه ترکیبی به این معناست که زوجین توافق می کنند بخشی از مهریه به صورت عندالمطالبه و بخشی دیگر به صورت عندالاستطاعه تعیین شود. برای مثال، ممکن است توافق شود که ۱۱۴ سکه از مهریه عندالمطالبه و مابقی آن (مثلاً ۱۰۰ سکه دیگر) عندالاستطاعه باشد. این روش چندین مزیت کلیدی دارد:

• ایجاد پشتوانه فوری: بخش عندالمطالبه، به زن این امکان را می دهد که در صورت نیاز فوری یا بروز اختلاف، حداقل بخشی از مهریه خود را به سرعت مطالبه کند و از ابزارهای قانونی مانند حق حبس و جلب (تا سقف قانونی) بهره مند شود.
• کاهش فشار بر زوج: بخش عندالاستطاعه، از مرد در برابر فشارهای مالی سنگین و ناگهانی محافظت می کند. او تنها زمانی موظف به پرداخت این بخش از مهریه است که توانایی مالی آن برای دادگاه احراز شود.
• واقعی تر شدن مهریه: این روش مهریه را به واقعیت زندگی نزدیک تر می کند. زن می داند که حداقل بخشی از مهریه او به طور قطعی قابل وصول است و مرد نیز می داند که بخش دیگر، در صورت توانایی مالی اش، باید پرداخت شود.
• کاهش اختلافات: با توجه به انتظارات واقع بینانه تر، احتمال بروز درگیری ها و چالش های حقوقی در زمینه مهریه ممکن است کاهش یابد.

نحوه تعیین و قید مهریه ترکیبی در عقدنامه

تعیین مهریه ترکیبی نیازمند دقت و شفافیت کامل در هنگام تنظیم عقدنامه است. زوجین باید به صراحت و با جزئیات کامل، میزان مهریه عندالمطالبه و عندالاستطاعه را مشخص کنند. برای مثال، می توان اینگونه توافق را در عقدنامه قید کرد: مهریه زوجه، تعداد ۲۰۰ سکه تمام بهار آزادی است که از این میزان، ۱۰۰ سکه عندالمطالبه و ۱۰۰ سکه مابقی عندالاستطاعه می باشد. مشاوره با یک وکیل متخصص خانواده در این مرحله برای اطمینان از صحت و درستی تنظیم مفاد و جلوگیری از هرگونه ابهام در آینده، بسیار ضروری است.

کاربردهای مهریه ترکیبی: چه زمانی این نوع مهریه بهترین گزینه است؟

مهریه ترکیبی می تواند بهترین گزینه برای زوجینی باشد که به دنبال یافتن نقطه ای میانی بین امنیت مالی زن و جلوگیری از فشار مالی نامتناسب بر مرد هستند. این نوع مهریه برای موارد زیر به خصوص مناسب است:

• زوجینی که در ابتدای زندگی مشترک، مرد هنوز از تمکن مالی کافی برخوردار نیست اما در آینده انتظار بهبود وضعیت مالی او می رود.
• خانواده هایی که به دنبال توافقی معقول و منطقی هستند و می خواهند هم حقوق زن را تضمین کنند و هم از بروز مشکلات قضایی جدی برای مرد جلوگیری نمایند.
• زمانی که طرفین تمایل به نشان دادن حسن نیت و تعهد به یکدیگر دارند، اما در عین حال می خواهند از پشتوانه های قانونی نیز برخوردار باشند.

چالش ها و نکات حقوقی تکمیلی

موضوع مهریه، همواره با چالش های حقوقی و اجتماعی متعددی همراه بوده است. درک این چالش ها و آگاهی از نکات تکمیلی، برای تمامی طرفین (زوجین و خانواده هایشان) و نیز برای فعالان حقوقی ضروری است.

نقش قانون گذار در واقعی سازی مهریه ها

در سال های اخیر، قانون گذار تلاش کرده است تا با وضع قوانین جدید، به سوی واقعی تر کردن مهریه ها گام بردارد. افزایش تعداد پرونده های مهریه در دادگاه ها و زندانی شدن تعداد زیادی از مردان به دلیل عدم پرداخت مهریه عندالمطالبه، ضرورت بازنگری در این حوزه را پررنگ تر ساخت. گرایش به سمت مهریه عندالاستطاعه، یکی از نتایج این رویکرد است. هدف اصلی این بوده که مهریه از یک اهرم فشار صرف خارج شده و به یک پشتوانه مالی قابل وصول و منطقی تبدیل شود. این تغییرات به دنبال آن است که مهریه، به جای آنکه ابزاری برای انتقام یا فشار در زمان اختلاف باشد، نقشی حمایتی و معقول ایفا کند.

سوءاستفاده های احتمالی

هرچند قانون گذار با نیت خیر به دنبال حل مشکلات بوده، اما هر دو نوع مهریه می توانند دستخوش سوءاستفاده های احتمالی قرار گیرند. در مهریه عندالمطالبه، برخی زنان ممکن است از حق حبس یا امکان جلب مرد، به عنوان اهرمی برای گرفتن امتیازات نامتعارف در دوران اختلاف استفاده کنند. از سوی دیگر، در مهریه عندالاستطاعه، چالش اصلی به اثبات استطاعت مالی مرد بازمی گردد. ممکن است برخی مردان با انتقال اموال به نام دیگران یا پنهان کردن دارایی ها، سعی در فرار از پرداخت مهریه داشته باشند. مقابله با این سوءاستفاده ها نیازمند هوشیاری، جمع آوری مستندات قوی و بهره گیری از وکیل متخصص است.

تاثیر فوت زوج بر مهریه

وضعیت مهریه در صورت فوت زوج، نکته حقوقی مهمی است که کمتر به آن پرداخته می شود:

• مهریه عندالمطالبه: در صورت فوت مرد، مهریه عندالمطالبه زن به عنوان یک دین ممتاز از اموال متوفی (ترکه) قابل وصول است. به این معنا که حتی پیش از تقسیم ارث میان ورثه، مهریه زن باید از محل دارایی های مرد پرداخت شود.
• مهریه عندالاستطاعه: در صورت فوت مردی که مهریه همسرش عندالاستطاعه بوده، با فوت او فرض بر استطاعت می شود و مهریه از ترکه او قابل مطالبه است. به عبارت دیگر، شرط استطاعت با فوت مرد ساقط می شود و زن می تواند مهریه خود را از اموال باقیمانده از همسرش (ترکه) مطالبه کند.

بخشیدن مهریه و رجوع از آن

زن می تواند تمام یا بخشی از مهریه خود را ببخشد. این بخشش می تواند به صورت «هبه» (بخشش مالی) یا «ابراء ذمه» (اسقاط دین) باشد. اگر زن مهریه را به صورت هبه ببخشد، در صورتی که عین مهریه موجود باشد، او می تواند از هبه رجوع کند و مهریه خود را پس بگیرد. اما اگر مهریه به صورت ابراء ذمه بخشیده شود، امکان رجوع وجود ندارد، زیرا دین از اساس ساقط شده است. این موضوع دارای پیچیدگی های حقوقی است و حتماً باید با مشاوره وکیل متخصص انجام شود.

نقش وکیل متخصص خانواده

پیچیدگی های حقوقی مربوط به مهریه، چه در زمان عقد و چه در زمان بروز اختلافات، به حدی است که مشاوره و همراهی یک وکیل متخصص خانواده را ضروری می سازد. یک وکیل مجرب می تواند با تبیین دقیق قوانین، کمک به تنظیم صحیح عقدنامه، جمع آوری مدارک لازم برای اثبات استطاعت یا اعسار، و نمایندگی قانونی در دادگاه ها، به زوجین کمک کند تا بهترین تصمیمات را اتخاذ کرده و حقوق خود را به طور کامل احقاق نمایند. تجربه نشان داده است که بسیاری از مشکلات و اختلافات، با مشاوره به موقع و صحیح حقوقی، قابل پیشگیری یا حل و فصل بوده اند.

سوالات متداول

آیا مردی که مهریه اش عندالاستطاعه است، می تواند همسرش را طلاق دهد بدون پرداخت آن؟

خیر، مرد نمی تواند بدون تعیین تکلیف مهریه، همسرش را طلاق دهد. حتی اگر مهریه عندالاستطاعه باشد، با فوت یا طلاق، اصل دین مهریه از بین نمی رود. در مورد طلاق، دادگاه مرد را مکلف می کند که تکلیف مهریه را مشخص کند؛ مثلاً با توافق بر سر تقسیط آن، حتی اگر استطاعت مالی او در آن زمان به طور کامل احراز نشود، مهریه بر ذمه مرد باقی می ماند.

چگونه می توان استطاعت مالی یک مرد را برای مهریه عندالاستطاعه اثبات کرد؟

اثبات استطاعت مالی مرد بر عهده زوجه است. این کار از طریق معرفی اموال و دارایی های مرد به دادگاه، از جمله ملک، خودرو، حساب های بانکی، سهام، درآمد ثابت (فیش حقوقی)، و هرگونه سرمایه گذاری یا فعالیت اقتصادی دیگر انجام می شود. دادگاه نیز با استعلام از مراجع ذی صلاح، صحت مدارک را بررسی می کند.

در صورت عدم معرفی اموال توسط زن، آیا باز هم می توان مهریه عندالاستطاعه را مطالبه کرد؟

مطالبه مهریه عندالاستطاعه بدون معرفی اموال مرد و اثبات استطاعت مالی او بسیار دشوار و تقریباً غیرممکن است. بار اثبات بر دوش زن است و تا زمانی که زن نتواند دلایلی بر توانایی مالی مرد ارائه دهد، دادگاه حکم به پرداخت مهریه نخواهد داد.

آیا مهریه عندالاستطاعه قسط بندی می شود؟

بله، در صورتی که استطاعت مالی مرد برای پرداخت مهریه عندالاستطاعه احراز شود، اما او توانایی پرداخت یکجای تمام مبلغ را نداشته باشد، دادگاه می تواند حکم به تقسیط مهریه صادر کند. این قسط بندی بر اساس وضعیت مالی مرد و تشخیص قاضی صورت می گیرد.

کدام نوع مهریه (عندالمطالبه یا عندالاستطاعه) برای زن ارجحیت دارد و چرا؟

از منظر حقوقی و قدرت مطالبه، مهریه عندالمطالبه برای زن ارجحیت بیشتری دارد. زیرا زن هر زمان که بخواهد می تواند مهریه خود را مطالبه کند و از ابزارهایی مانند حق حبس، جلب و ممنوع الخروجی (با رعایت سقف قانونی) برخوردار است. در حالی که در مهریه عندالاستطاعه، زن باید توانایی مالی مرد را اثبات کند که این فرایند می تواند زمان بر و دشوار باشد.

آیا پیامی که مرد برای پرداخت مهریه به زن می دهد، می تواند در دادگاه علیه او استفاده شود؟

بله، هرگونه پیام یا مکاتبه ای که در آن مرد اقرار به دین مهریه یا ابراز تمایل به پرداخت آن کند، می تواند به عنوان مدرک در دادگاه علیه او استفاده شود. این موضوع نشان دهنده اطلاع و تعهد او به پرداخت است، اگرچه صرف این پیام به معنای اثبات استطاعت مالی در مهریه عندالاستطاعه نیست.

وضعیت مهریه عندالاستطاعه برای دانشجویان یا افراد بدون شغل ثابت چگونه است؟

در مورد دانشجویان یا افراد بدون شغل ثابت با مهریه عندالاستطاعه، اثبات استطاعت مالی مرد بسیار دشوارتر است. اگر مرد هیچ گونه اموال منقول یا غیرمنقول و درآمد ثابتی نداشته باشد، زن نمی تواند مهریه را مطالبه کند. در چنین مواردی، مهریه بر ذمه مرد باقی می ماند تا زمانی که در آینده توانایی مالی پیدا کند.

نتیجه گیری و جمع بندی

مهریه، به عنوان یکی از ارکان مهم عقد نکاح در فقه و قانون مدنی ایران، همواره مورد توجه بوده است. تفاوت اساسی میان مهریه عندالمطالبه و عندالاستطاعه در زمان و شرط مطالبه آن نهفته است. مهریه عندالمطالبه بلافاصله پس از عقد قابل وصول است و زن از حقوقی مانند حق حبس و امکان درخواست حکم جلب (تا سقف قانونی) بهره مند می شود. در مقابل، مهریه عندالاستطاعه مشروط به اثبات توانایی مالی مرد است و بار اثبات این توانایی بر دوش زن قرار دارد که فرآیند مطالبه را پیچیده تر می کند و امکان جلب یا حق حبس در آن وجود ندارد.

با توجه به پیچیدگی های حقوقی و پیامدهای هر یک از این دو نوع مهریه، آگاهی کامل و مشورت با متخصصین حقوقی، به ویژه وکلای خانواده، پیش از هرگونه تصمیم گیری یا اقدام قانونی، امری حیاتی است. انتخاب نوع مهریه در ابتدای زندگی مشترک، و همچنین نحوه پیگیری آن در صورت بروز اختلافات، می تواند سرنوشت مالی و حتی زندگی مشترک زوجین را به شدت تحت تاثیر قرار دهد. بنابراین، با درک دقیق این تفاوت ها و استفاده از دانش متخصصین، می توان از بروز بسیاری از چالش ها و مشکلات آتی پیشگیری کرد و تصمیماتی آگاهانه و منطبق بر حقوق طرفین اتخاذ نمود.