شرایط آوردن بچه از بهزیستی

آوردن بچه از بهزیستی مستلزم رعایت شرایط عمومی و اختصاصی از جمله تمکن مالی کافی، سلامت جسمی و روانی، عدم سوءپیشینه و گذراندن مراحل قانونی از طریق ثبت نام در سامانه ملی فرزندخواندگی است. این فرآیند فرصتی گرانبها برای خانواده هایی فراهم می آورد که آرزوی والدگری را در سر می پرورانند و می خواهند آغوش گرمی برای کودکان بی سرپرست و بدسرپرست باشند.

برای بسیاری از زوجین و حتی زنان مجرد، رویای داشتن فرزند، تجربه ای عمیق و شیرین است. وقتی مسیر طبیعی به هر دلیلی به نتیجه نمی رسد، فرزندخواندگی از سازمان بهزیستی کشور می تواند دریچه ای نو به سوی تحقق این آرزو بگشاید. این فرآیند، نه تنها زندگی یک کودک را دگرگون می کند، بلکه سرشار از عشق و مسئولیت پذیری برای خانواده پذیرنده است. این مقاله با رویکردی همدلانه و جامع، تمامی جنبه های این مسیر پربرکت را بر اساس آخرین قوانین و رویه ها در سال ۱۴۰۴ بررسی می کند تا متقاضیان با آگاهی کامل گام در این راه بگذارند.

فرزندخواندگی چیست؟ تفاوت ها و هدف آن

فرزندخواندگی به معنای پذیرش دائمی و قانونی یک کودک توسط فرد یا زوجی است که والدین بیولوژیکی او نیستند، به گونه ای که آن کودک تمامی حقوق و تعهدات فرزند طبیعی را پیدا می کند. این مفهوم ریشه های عمیقی در قوانین شرعی و حقوقی ایران دارد و با هدف تأمین آینده ای روشن برای کودکان نیازمند، شکل گرفته است. در فقه اسلامی و قوانین ایران، به این امر با دقت نگریسته شده و آیاتی از قرآن کریم نیز به سابقه این موضوع در اعصار پیشین اشاره دارد؛ مانند داستان حضرت موسی (ع) که همسر فرعون او را به فرزندی می پذیرد و یا حضرت یوسف (ع) که عزیز مصر او را خریده و به همسرش زلیخا می گوید: شاید به ما سودی برساند یا او را به فرزندی بپذیریم. این اشارات نشان دهنده اهمیت و جایگاه تاریخی و دینی سرپرستی از کودکان است.

فرزندخواندگی با سایر انواع سرپرستی، مانند حضانت یا نگهداری موقت، تفاوت های اساسی دارد. در حضانت، معمولاً یکی از والدین یا در صورت فقدان آنها، نزدیکان کودک، مسئولیت نگهداری را بر عهده می گیرند و رابطه نسبی پابرجا می ماند. اما در فرزندخواندگی، رابطه ای حقوقی و دائمی میان کودک و والدینخوانده ایجاد می شود که در بسیاری از جنبه ها (جز برخی موارد شرعی و ارث بری) مشابه رابطه والدین و فرزندان طبیعی است. هدف اصلی قانونگذار از فرزندخواندگی، حمایت همه جانبه از کودکان بی سرپرست یا بدسرپرست و فراهم آوردن یک محیط خانوادگی امن و پایدار برای رشد و تربیت آن ها است. این اقدام نه تنها به نفع کودک، بلکه به جامعه نیز یاری می رساند تا هر کودکی شانس داشتن یک زندگی پرمهر و آینده ای امیدبخش را داشته باشد.

متقاضیان واجد شرایط فرزندخواندگی از بهزیستی (اولویت ها و مقررات ۱۴۰۴)

سازمان بهزیستی کشور برای تضمین بهترین آینده برای کودکان نیازمند سرپرستی، شرایط و اولویت های دقیقی را برای متقاضیان فرزندخواندگی تعیین کرده است. این شرایط، که بر اساس بخشنامه ها و قوانین به روز می شوند، اطمینان می دهد که کودکان به خانواده هایی سپرده شوند که قادر به تأمین نیازهای عاطفی، مادی، تربیتی و اخلاقی آن ها باشند.

اولویت بندی متقاضیان سرپرستی

فرایند فرزندخواندگی بر اساس یک نظام اولویت بندی پیش می رود تا بیشترین عدالت و اثربخشی در این امر مهم رعایت شود:

1. اولویت اول: زوجین فاقد فرزند

   این گروه شامل زوج هایی است که پس از گذشت حداقل پنج سال از تاریخ عقد ازدواج دائمی شان، صاحب فرزندی نشده اند و از نظر پزشکی، عدم توانایی باروری آن ها توسط گواهی معتبر پزشکی قانونی تأیید شده باشد. همچنین، حداقل سن یکی از زوجین در زمان درخواست باید بالای ۳۰ سال باشد. این اولویت، نشان دهنده توجه ویژه قانونگذار به آرزوی والدگری در خانواده هایی است که با چالش ناباروری روبرو هستند.

2. اولویت دوم: زنان و دختران بدون شوهر (مجرد)

   زنان و دختران مجردی که حداقل ۳۰ سال تمام دارند، با داشتن استقلال مالی و مسکن، می توانند متقاضی پذیرش سرپرستی فرزند دختر باشند. این امکان، فرصتی برای زنانی است که تمایل دارند به یک کودک دختر تا سن ۱۶ سالگی خانه و خانواده ای پر از مهر ببخشند.

3. اولویت سوم: زوجین دارای فرزند

   خانواده هایی که پیش از این صاحب فرزند بیولوژیکی شده اند نیز می توانند برای فرزندخواندگی اقدام کنند. در این حالت نیز حداقل پنج سال از ازدواج دائمی آن ها باید گذشته باشد و تناسب سنی بین فرزندخوانده و فرزندان بیولوژیکی رعایت شود. گاهی ممکن است محدودیت هایی در تعداد فرزندان بیولوژیکی موجود در خانواده برای پذیرش فرزندخوانده اعمال شود تا امکانات و توجه کافی به تمامی فرزندان میسر گردد.

شرایط عمومی و الزامی برای همگان

گذشته از اولویت بندی فوق، تمامی متقاضیان فرزندخواندگی باید از شرایط عمومی و بنیادینی برخوردار باشند که برای حفاظت از حقوق کودک و تضمین آینده او ضروری است:

• تابعیت ایرانی: متقاضیان باید دارای تابعیت جمهوری اسلامی ایران باشند.
• اعتقاد به یکی از ادیان رسمی کشور: اعتقاد به اسلام یا یکی از ادیان رسمی مورد اشاره در قانون اساسی، از شروط ضروری است.
• صلاحیت اخلاقی و عدم سوءپیشینه کیفری: متقاضیان باید از نظر اخلاقی مورد تأیید بوده و سابقه محکومیت کیفری مؤثر نداشته باشند.
• سلامت جسم و روان: توانایی عملی نگهداری از کودک، عدم ابتلا به بیماری های واگیردار یا صعب العلاج و برخورداری از سلامت روانی کافی، با تأیید پزشکان معتمد، از شروط حیاتی است.
• عدم اعتیاد: متقاضیان نباید به مواد مخدر، روانگردان و الکل اعتیاد داشته باشند که این موضوع با گواهی عدم اعتیاد احراز می شود. این شرط برای تأمین یک محیط امن و سالم برای رشد کودک بسیار مهم است.
• تمکن مالی کافی: توانایی مالی برای تأمین نیازهای مادی کودک، شامل خوراک، پوشاک، مسکن، تحصیل و درمان، از شروط اصلی است. لازم به ذکر است که این شرط لزوماً به معنای تملیک آنی ملک یا دارایی نیست، بلکه تعهد به تأمین آینده و توانایی پوشش هزینه های زندگی کودک در بلندمدت مدنظر قرار می گیرد.
• دارا بودن بیمه پایه: متقاضیان باید بیمه پایه داشته باشند تا امکان تحت پوشش قرار دادن فرزندخوانده در آن بیمه فراهم شود.
• تعهد به تملیک بخشی از اموال به نفع فرزند: بر اساس ماده ۱۴ قانون حمایت از کودکان و نوجوانان بی سرپرست و بدسرپرست، متقاضی سرپرستی باید بخشی از اموال یا حقوق خود را به نام فرزندخوانده منتقل کند یا تعهد کتبی به انجام آن در آینده بدهد. این شرط به دلیل عدم ارث بری فرزندخوانده از والدینخوانده، برای تأمین آینده مالی او بسیار حائز اهمیت است.

موارد منجر به رد صلاحیت

گاهی اوقات، علی رغم میل و علاقه فراوان متقاضیان، شرایطی وجود دارد که منجر به رد درخواست فرزندخواندگی می شود. این موارد عمدتاً برای حفظ منافع عالیه کودک و جلوگیری از آسیب های احتمالی است:

• عدم احراز صلاحیت در جلسات مشاوره روانشناسی و مددکاری که برای بررسی ابعاد روانی و اجتماعی خانواده برگزار می شود.
• داشتن سوءپیشینه کیفری مؤثر یا اعتیاد به مواد مخدر، روانگردان و الکل.
• عدم تأییدیه نهایی توسط مددکاران اجتماعی و روانشناسان سازمان بهزیستی پس از بررسی های میدانی و جلسات تخصصی.

تیم های بهزیستی با دقت و حساسیت فراوان، تمام این موارد را بررسی می کنند تا اطمینان حاصل شود که هر کودک به بهترین و مناسب ترین خانواده سپرده خواهد شد.

راهنمای گام به گام مراحل فرزندخواندگی از بهزیستی در سال ۱۴۰۴

مسیر فرزندخواندگی، هرچند پر از امید و برکت است، اما نیازمند پیمودن گام های مشخص و قانونی است که سازمان بهزیستی کشور برای اطمینان از صحت و سلامت این فرآیند تعیین کرده است. شناخت این مراحل به متقاضیان کمک می کند تا با آمادگی بیشتری در این راه قدم بردارند و از پیچیدگی های احتمالی آن آگاه باشند.

گام اول: ثبت نام اینترنتی در سامانه ملی فرزندخواندگی (adoption.behzisti.net)

نخستین قدم در این مسیر، ثبت درخواست الکترونیکی است. متقاضیان باید به سامانه ملی فرزندخواندگی به آدرس adoption.behzisti.net مراجعه کنند. در این مرحله، ابتدا لازم است قوانین و مقررات مربوط به فرزندخواندگی را به دقت مطالعه کرده و سپس نوع خانواده (زوجین بدون فرزند، زنان مجرد، زوجین دارای فرزند) و کشور محل زندگی خود را انتخاب کنند. پس از ایجاد حساب کاربری با شماره همراه و رمز عبور و دریافت کد تأیید، فرم های اطلاعات هویتی، درآمدی و اقامتی (شامل جزئیات دقیق و کامل) باید تکمیل شود. بارگذاری مدارک درخواستی با کیفیت مطلوب و خوانایی بالا نیز از اهمیت ویژه ای برخوردار است. پس از اتمام ثبت نام، یک کد رهگیری به متقاضی داده می شود که نگهداری آن برای پیگیری های بعدی ضروری است.

گام دوم: مصاحبه اولیه و بازدید مددکاری

پس از ثبت نام اولیه، نوبت به مرحله ارزیابی حضوری می رسد. در این مرحله، مددکاران اجتماعی سازمان بهزیستی با متقاضیان مصاحبه ای اولیه انجام می دهند و برای بررسی عمیق تر، از محل سکونت آن ها بازدید می کنند. هدف از این بازدیدها و مصاحبه ها، ارزیابی دقیق ابعاد اجتماعی، اقتصادی، فرهنگی، اخلاقی و مذهبی خانواده است تا اطمینان حاصل شود که محیط زندگی فراهم شده برای کودک، مناسب و پرورشی خواهد بود. این گام از اهمیت بالایی برخوردار است، زیرا تعامل و ارتباط متقاضیان با مددکاران می تواند در روند پرونده تأثیرگذار باشد.

گام سوم: دوران انتظار و یافتن کودک واجد شرایط واگذاری

یکی از چالش برانگیزترین مراحل برای متقاضیان، دوره انتظار است. باید در نظر داشت که سازمان بهزیستی، نهادی برای تأمین کودک نیست، بلکه واسطه ای است برای واگذاری کودکانی که طبق قانون، شرایط بی سرپرست یا بدسرپرست بودن آن ها توسط مراجع قضایی تأیید شده است. تعداد کودکان واجد شرایط واگذاری، به خصوص نوزادان دختر، معمولاً کمتر از تعداد متقاضیان است و این عدم توازن باعث طولانی شدن صف انتظار می شود. این بخش از فرآیند، نیازمند صبر و درک متقاضیان از محدودیت های موجود است.

گام چهارم: ارزیابی روانشناختی و اخذ گواهی های تکمیلی

پس از طی مراحل اولیه و در صورت یافتن کودک واجد شرایط، متقاضیان باید به روانشناس معتمد سازمان بهزیستی مراجعه کرده و تأییدیه صلاحیت روانی خود را اخذ کنند. این ارزیابی برای اطمینان از آمادگی روانی والدین برای پذیرش مسئولیت فرزند و مواجهه با چالش های احتمالی این مسیر ضروری است. علاوه بر این، اخذ گواهی های عدم اعتیاد و عدم سوءپیشینه کیفری از مراجع ذی صلاح نیز در این مرحله الزامی است.

گام پنجم: دیدارهای اولیه با کودک

لحظه آشنایی اولیه با کودک، یکی از عاطفی ترین و سرنوشت سازترین گام ها است. در این مرحله، فرصتی برای دیدارهای اولیه میان متقاضیان و کودک فراهم می شود تا هر دو طرف، امکان آشنایی و ارزیابی پذیرش متقابل را داشته باشند. کارشناسان بهزیستی در این مرحله نیز همراهی و نظارت می کنند. در برخی موارد، اگر تعامل مناسبی بین متقاضیان و کودک اولیه شکل نگیرد، امکان پیشنهاد تا سه کودک دیگر نیز وجود دارد تا بهترین تطابق ممکن حاصل شود.

گام ششم: صدور حکم سرپرستی موقت (دوره آزمایشی)

پس از موفقیت در دیدارهای اولیه و تأیید کارشناسان، دادگاه حکم سرپرستی موقت را برای یک دوره شش ماهه صادر می کند. این دوره، فرصتی برای خانواده و کودک است تا زندگی مشترک را آغاز کرده و با یکدیگر سازگار شوند. در طول این شش ماه، کارشناسان بهزیستی به صورت منظم وضعیت کودک و خانواده را تحت نظر قرار می دهند تا از روند صحیح سازگاری و فراهم بودن شرایط مناسب برای کودک اطمینان حاصل کنند. این نظارت به جلوگیری از بروز مشکلات احتمالی در آینده کمک شایانی می کند.

گام هفتم: صدور حکم سرپرستی دائم

پس از اتمام موفقیت آمیز دوره آزمایشی و تأیید نهایی کارشناسان بهزیستی و دادگاه، حکم سرپرستی موقت به حکم سرپرستی دائم تبدیل می شود. با صدور این حکم، کودک به صورت رسمی و دائمی به عضویت خانواده جدید درآمده و تمامی حقوق و مسئولیت های یک فرزند طبیعی را پیدا می کند. این لحظه، پایان یک دوره انتظار و آغاز یک زندگی مشترک پر از عشق و امید برای تمامی اعضای خانواده است.

مدارک مورد نیاز برای ثبت درخواست فرزندخواندگی (فهرست کامل و نکات مهم)

آماده سازی دقیق و کامل مدارک، یکی از ارکان اصلی در تسریع روند فرزندخواندگی است. متقاضیان باید با دقت تمامی اسناد لازم را تهیه و ارائه دهند تا پرونده آن ها بدون نقص پیش رود. در اینجا فهرستی از مهم ترین مدارک و نکات مرتبط با آن ها آورده شده است:

1. مدارک هویتی:
   • تصویر کلیه صفحات شناسنامه متقاضیان (زوجین یا زن مجرد).
   • تصویر کارت ملی متقاضیان.
2. مدارک خدمت سربازی (برای آقایان):
   • تصویر کارت پایان خدمت یا کارت معافیت از خدمت.
3. مدارک ازدواج (برای زوجین متقاضی):
   • تصویر سند ازدواج (تأکید بر دائمی بودن عقد).
4. مدارک تحصیلی:
   • تصویر آخرین مدرک تحصیلی متقاضیان.
5. مدارک محل سکونت:
   • تصویر سند مالکیت، مبایعه نامه یا اجاره نامه معتبر منزل مسکونی. این مدرک باید نشان دهنده پایداری وضعیت سکونت خانواده باشد.
6. مدارک درآمدی و شغلی:
   • گواهی اشتغال به کار، حکم کارگزینی، فیش حقوقی، پروانه کسب و سایر مدارک دال بر تعیین میزان تقریبی درآمد متقاضیان. این اسناد به ارزیابی تمکن مالی خانواده کمک می کند.
7. مدارک بیمه:
   • تصویر مدارک بیمه پایه اجتماعی (مانند تأمین اجتماعی، خدمات درمانی و …). این بیمه برای تحت پوشش قرار دادن فرزندخوانده در آینده ضروری است.
8. مدارک پزشکی (ویژه زوجین فاقد فرزند):
   • اصل گواهی پزشک متخصص زنان و زایمان مبنی بر عدم امکان بچه دار شدن.
   • گواهی معتبر از پزشکی قانونی مبنی بر عدم توانایی باروری (برای زوجینی که پنج سال از ازدواج آن ها گذشته و صاحب فرزند نشده اند و قصد دارند از اولویت اول برخوردار شوند).

یکی از نکات مهم در تهیه و ارائه مدارک فرزندخواندگی، اطمینان از خوانا بودن تصاویر بارگذاری شده در سامانه است. پس از اعلام سازمان بهزیستی، لازم است که این مدارک توسط متقاضیان در یکی از دفاتر اسناد رسمی برابر اصل شوند.

چرا روند فرزندخواندگی طولانی به نظر می رسد؟ ابهامات رایج

برای بسیاری از متقاضیان، روند فرزندخواندگی ممکن است طولانی و همراه با پیچیدگی هایی به نظر برسد. این موضوع گاهی اوقات به نگرانی ها و حتی گلایه هایی منجر می شود. اما درک دلایل پشت این فرآیند، می تواند تصویر روشن تری ارائه دهد و نشان دهد که این سختگیری ها، همگی در راستای حفظ منافع عالیه کودک و تضمین آینده ای امن برای او است.

۱. بهزیستی متولی تأمین کودک نیست:
سازمان بهزیستی نقش یک واسطه را ایفا می کند و خودش تأمین کننده کودک برای فرزندخواندگی نیست. کودکانی که به سرپرستی واگذار می شوند، باید شرایط قانونی خاصی داشته باشند و از نظر قضایی، بی سرپرست یا بدسرپرست بودن آن ها به تأیید دادگاه برسد. این پروسه حقوقی، زمان بر است و از کنترل مستقیم بهزیستی خارج است.

۲. تأیید مقام قضایی:
هر گام در مسیر فرزندخواندگی، به خصوص در بخش شناسایی و تعیین وضعیت کودک، نیازمند تأیید و حکم مقام قضایی است. دادگاه ها با حساسیت فراوان، وضعیت خانواده بیولوژیکی و شرایط کودک را بررسی می کنند تا از واگذاری های اشتباه یا غیرقانونی جلوگیری شود.

۳. احراز صلاحیت دقیق خانواده ها:
مسئولیت واگذاری یک کودک به خانواده جدید، امانتی بزرگ است. بهزیستی و دادگاه ها موظف اند صلاحیت های اجتماعی، اخلاقی، اقتصادی، فرهنگی و روانی خانواده متقاضی را با دقت بسیار بالا احراز کنند. این سختگیری ها، نه برای آزار متقاضیان، بلکه برای حفاظت از حقوق کودک و جلوگیری از تجربه تلخ فسخ فرزندخواندگی است که می تواند ضربه روحی عمیقی به کودک وارد کند. در گذشته شاید این بررسی ها به دقت امروز صورت نمی گرفت، اما امروز روند بسیار قانونمندتر شده است.

۴. عدم توازن در تقاضا و عرضه:
یکی از مهم ترین دلایل طولانی شدن صف انتظار، عدم توازن در تقاضا و تعداد کودکان واجد شرایط است. بسیاری از متقاضیان خواهان نوزادان، به خصوص نوزادان دختر هستند. در حالی که تعداد کودکان واجد شرایط در مراکز بهزیستی، به ویژه در سنین نوزادی، محدود است و توزیع جنسیتی آن ها تقریباً برابر است (حدوداً ۵۰ درصد پسر و ۵۰ درصد دختر). این موضوع باعث می شود صف انتظار برای نوزادان دختر بسیار طولانی تر از کودکان با سن بالاتر یا کودکان پسر باشد.

۵. جلوگیری از فسخ فرزندخواندگی:
تجربه تلخ فسخ فرزندخواندگی، که به معنای بازگرداندن کودک به مراکز بهزیستی پس از مدتی زندگی در خانواده است، می تواند آسیب های جبران ناپذیری به روح و روان کودک وارد کند. بررسی های دقیق اولیه بهزیستی، با هدف پیشگیری از وقوع چنین رویدادهایی صورت می گیرد تا کودک دیگر بار زخم جدایی و طردشدگی را تجربه نکند. این دقت، تضمینی برای پایداری و ثبات رابطه فرزندخواندگی است.

۶. شفافیت سامانه ملی فرزندخواندگی:
با راه اندازی سامانه ملی فرزندخواندگی، تلاش بر این است که روند واگذاری ها به صورت کاملاً شفاف و قابل رصد باشد تا از هرگونه گمانه زنی در مورد پارتی بازی جلوگیری شود. این سامانه، امکان ارزیابی و پیگیری دقیق پرونده ها را در سراسر کشور فراهم می آورد. باید توجه داشت که تفاوت در سرعت انجام پرونده ها، عمدتاً به دلیل شرایط متفاوت هر خانواده و نوع درخواست آن ها (مثلاً پذیرش کودک با سن بالاتر یا نیازهای خاص) است و نه تبعیض یا نفوذ غیرقانونی.

در نهایت، تمامی این تدابیر با هدف اصلی تأمین بهترین و امن ترین آینده برای کودکان صورت می گیرد، حتی اگر این مسیر برای خانواده های مشتاق، کمی طولانی تر به نظر برسد.

جنبه های حقوقی و شرعی خاص فرزندخواندگی

فرزندخواندگی علاوه بر ابعاد عاطفی و اجتماعی، دارای جنبه های حقوقی و شرعی خاصی است که متقاضیان باید به آن ها توجه ویژه ای داشته باشند. این موارد، برای تضمین حقوق کودک و همچنین رعایت موازین دینی در جامعه اسلامی ایران طراحی شده اند.

تعهد تملیک اموال به نفع فرزندخوانده (ماده ۱۴ قانون)

یکی از مهم ترین شروط حقوقی در فرزندخواندگی، تعهد به تملیک بخشی از اموال یا حقوق به نفع فرزندخوانده است که در ماده ۱۴ قانون حمایت از کودکان و نوجوانان بی سرپرست و بدسرپرست به آن اشاره شده است. این ماده بیان می کند که دادگاه تنها در صورتی حکم سرپرستی را صادر می کند که متقاضی سرپرستی، بخشی از اموال یا حقوق خود را به کودک یا نوجوان تحت سرپرستی منتقل کند. تشخیص نوع و میزان این مال یا حقوق بر عهده دادگاه است.

اهمیت این شرط به دلیل آن است که فرزندخوانده، از والدینخوانده ارث نمی برد. این ماده قانونی، تلاشی هوشمندانه برای تضمین آینده مالی کودک است. در مواردی که دادگاه تشخیص دهد اخذ تضمین عینی از متقاضی ممکن یا به مصلحت نیست و سرپرستی کودک ضرورت دارد، می تواند دستور اخذ تعهد کتبی به تملیک بخشی از اموال یا حقوق در آینده را صادر کرده و پس از قبول متقاضی، حکم سرپرستی را صادر کند. همچنین، یک تبصره نیز وجود دارد که در صورت تشخیص دادگاه مبنی بر اینکه اعطای سرپرستی بدون اجرای مفاد این ماده به مصلحت کودک است، می تواند به صدور حکم سرپرستی اقدام کند.

موضوع محرمیت در فرزندخواندگی

یکی دیگر از مسائل مهم و رایج در فرزندخواندگی، بحث محرمیت شرعی میان فرزندخوانده و والدینخوانده است. از دیدگاه شرعی، فرزندخوانده با والدینخوانده محرم نیست، زیرا رابطه نسبی بین آن ها برقرار نشده است. این موضوع به ویژه برای فرزندان دختر و پدرخوانده و فرزندان پسر و مادرخوانده در آینده می تواند چالش برانگیز باشد.

برای حل این مسئله، راه حل های شرعی مختلفی پیشنهاد شده است. یکی از رایج ترین راه ها، مسئله شیردهی است؛ در صورتی که مادرخوانده بتواند به کودک شیر دهد (با شرایطی که در فقه شیعه مشخص شده، مانند مدت و تعداد دفعات مشخص)، محرمیت رضاعی بین آن ها برقرار می شود. راه دیگر، ازدواج موقت پدرخوانده با مادر بیولوژیکی کودک (در صورت اطلاع و امکان) یا با یکی از محارم فرزندخوانده است که این نیز با شرایط خاص خود می تواند محرمیت ایجاد کند. خانواده ها می توانند در این خصوص از احکام مرجع تقلید خود تبعیت کرده و با مشاوره علمای دین و کارشناسان شرعی، راهکار مناسب را برگزینند. سازمان بهزیستی نیز در این زمینه، راهنمایی های لازم را به متقاضیان ارائه می دهد.

رعایت دقیق قوانین و توجه به ابعاد شرعی فرزندخواندگی، نه تنها ضامن سلامت حقوقی این رابطه است، بلکه آرامش خاطر بیشتری را برای خانواده ها و آینده ای مطمئن تر برای کودکان به ارمغان می آورد.

آمار و اطلاعات کلیدی فرزندخواندگی در ایران

آمار و اطلاعات مربوط به فرزندخواندگی در ایران، حقایق مهمی را درباره وضعیت کودکان نیازمند سرپرستی و تمایلات خانواده های متقاضی آشکار می کند. این داده ها می توانند به متقاضیان کمک کنند تا با دیدی واقع بینانه تر، قدم در این مسیر بگذارند و تصمیمات آگاهانه تری اتخاذ کنند.

• نسبت جنسیتی کودکان در مراکز بهزیستی: بر اساس گزارش های موجود، تعداد فرزندان دختر و پسر در مراکز بهزیستی از نظر جنسیتی تقریباً برابر است و نسبت آن ها حدوداً ۵۰ به ۵۰ است.
• تقاضای بالا برای نوزادان دختر: نکته قابل توجه این است که بر اساس آمارهای گذشته (مثلاً در مقطعی ۹۹ درصد از متقاضیان اولیه)، تقاضا برای نوزادان، به خصوص نوزادان دختر، بسیار بالا است. این موضوع به طور طبیعی باعث طولانی شدن صف انتظار برای این گروه از کودکان می شود.
• سن فرزندخوانده ها: آمارها نشان می دهد که در سال های اخیر، حدود ۸۰ درصد از فرزندخواندگی ها در محدوده سنی ۰ تا ۳ سال صورت گرفته است. متقاضیان برای کودکان بالای ۳ سال بسیار کمتر هستند.
• افزایش پذیرش کودکان با نیازهای خاص: با وجود تمایل عمومی به پذیرش کودکان کاملاً سالم و در سنین پایین، در سال های اخیر شاهد افزایش میزان پذیرش کودکان با نیازهای خاص، بیماری یا معلولیت هستیم. این موضوع نشان دهنده رشد فرهنگی و حس نوعدوستی در جامعه است، به طوری که در گزارش های گذشته، ۲۸ فرزند دارای معلولیت در یک دوره شش ماهه به خانواده ها سپرده شده اند.
• آمار کلی فرزندخواندگی: در ۶ ماهه نخست سال ۹۹، تعداد ۵۳۹ فرزند در سراسر کشور از طریق بهزیستی به فرزندخواندگی رفته اند که استان تهران با ۱۵۵ مورد، بیشترین آمار را داشته است. این آمار در سال های اخیر روند افزایشی داشته است.

این اطلاعات نشان می دهد که با وجود چالش ها، تعداد زیادی از کودکان نیازمند، سالانه به آغوش گرم خانواده ها سپرده می شوند و فرهنگ فرزندخواندگی در حال گسترش است.

اهمیت فرهنگ سازی و مشاوره های تخصصی در مسیر فرزندخواندگی

پذیرش یک کودک به عنوان فرزند، فراتر از یک فرآیند اداری و حقوقی است؛ این مسیری عاطفی و اجتماعی است که نیازمند آمادگی روحی و فرهنگی هم برای خانواده پذیرنده و هم برای خود کودک است. فرهنگ سازی و مشاوره های تخصصی نقش حیاتی در موفقیت و پایداری این رابطه ایفا می کنند.

ضرورت اطلاع رسانی حقیقت به کودک

یکی از مهم ترین توصیه ها و نیازهای مشاوره ای در فرزندخواندگی، ضرورت اطلاع رسانی حقیقت به کودک در مورد فرزندخوانده بودنش است. پنهان کاری، با نیت خیر، می تواند در آینده آسیب های روحی و روانی عمیقی به کودک وارد کند. روانشناسان و کارشناسان بهزیستی تأکید دارند که این موضوع باید به تدریج و در سن مناسب (معمولاً در سنین پایین و به زبانی ساده و متناسب با درک کودک) به او گفته شود. مشاوران بهزیستی در سه مرحله (مراحل اولیه تشکیل پرونده، قبل از کمیته و در طول دوره آزمایشی شش ماهه) به خانواده ها کمک می کنند تا زمینه روانی مناسبی برای پذیرش این حقیقت در کودک ایجاد شده و نحوه صحیح ارتباط با او را بیاموزند. این رویکرد شفاف، پایه اعتماد و سلامت روانی کودک را تقویت می کند.

نقش اطرافیان و جامعه در حمایت از خانواده های فرزندپذیر

حمایت اجتماعی از خانواده های فرزندپذیر، عنصری کلیدی در موفقیت این تجربه است. اطرافیان، اعم از خانواده، دوستان و همسایگان، می توانند با درک، همدلی و پرهیز از کنجکاوی های بی مورد یا سوالات خصوصی، فضایی امن و حمایت کننده ایجاد کنند. گاهی اوقات پرسش هایی مانند بچه خودتان نیست؟ یا چرا به فرزندی گرفتید؟ می تواند احساس ناخوشایندی برای والدین و کودک ایجاد کند. توصیه می شود که اطرافیان با آگاهی و احترام به حریم خصوصی، از طرح چنین مسائلی خودداری کرده و با دیدی مثبت و حمایت گرانه به این خانواده ها نگاه کنند. خوشبختانه، فرهنگ عمومی جامعه در سال های اخیر در این زمینه بهبود یافته و حس ترحم یا قضاوت به مراتب کمتر شده است.

تأثیر رسانه و هنر در فرهنگ سازی

رسانه ها، به ویژه از طریق ساخت فیلم ها، سریال ها و انیمیشن ها، نقش بسیار قدرتمندی در فرهنگ سازی و تغییر نگرش عمومی نسبت به فرزندخواندگی دارند. آثاری مانند سریال بچه مهندس (با وجود برخی انتقادها)، توانستند بحث فرزندخواندگی را به صورت گسترده مطرح کرده و تا حدودی بر علاقه و تمایل بخشی از جامعه برای پذیرش کودکان به فرزندی تأثیرگذار باشند. تولید محتواهای بیشتر و باکیفیت تر در این زمینه، با مشورت کارشناسان روانشناسی و اجتماعی، می تواند به ارتقای آگاهی و همدلی جامعه کمک شایانی کرده و مسیر فرزندخواندگی را برای خانواده های مشتاق، هموارتر سازد.

در نهایت، تمامی این تلاش ها در حوزه فرهنگ سازی و مشاوره، به یک هدف مشترک ختم می شود: ساختن آینده ای روشن و پر از محبت برای کودکانی که بیش از هر چیز به یک خانواده و عشق بی قید و شرط نیاز دارند.

پیگیری درخواست فرزندخواندگی و راهکارهای حل مشکلات

پس از ثبت نام در سامانه فرزندخواندگی، پیگیری وضعیت پرونده و دانستن راه های ارتباطی برای حل مشکلات احتمالی، از اهمیت زیادی برخوردار است. متقاضیان باید به خوبی با این ابزارها آشنا باشند تا در طول فرآیند، بتوانند به موقع اطلاعات کسب کرده و در صورت نیاز، مسائل خود را مطرح کنند.

نحوه پیگیری درخواست

پیگیری درخواست فرزندخواندگی به صورت آنلاین و از طریق همان سامانه ملی فرزندخواندگی (adoption.behzisti.net) امکان پذیر است. متقاضیان می توانند با ورود به بخش پیگیری پرونده در این سامانه و وارد کردن شماره موبایل و رمز عبوری که در زمان ثبت نام ایجاد کرده اند، به وضعیت پرونده خود دسترسی پیدا کرده و از آخرین تغییرات و مراحل طی شده مطلع شوند. این روش، شفافیت و دسترسی آسان به اطلاعات را برای متقاضیان فراهم می آورد.

در صورت مشاهده موارد اجحاف یا بروز مشکل

در صورتی که متقاضیان احساس کنند در فرآیند فرزندخواندگی مورد اجحاف قرار گرفته اند یا مشکلی در روند پرونده شان ایجاد شده است که نیاز به بررسی دارد، می توانند از طریق سامانه دیدبان سازمان بهزیستی و با شماره تماس ۱۴۸۲، این موارد را به ستاد کشوری سازمان بهزیستی مطرح نمایند. همچنین، بخش پرسش و پاسخ سامانه فرزندخواندگی نیز محلی برای طرح سوالات و دریافت راهنمایی های لازم است. این کانال های ارتباطی، فرصتی برای رسیدگی به شکایات و بهبود مستمر فرآیند فرزندخواندگی فراهم می کنند.

گزارش اطفال رها شده یا بدسرپرست

علاوه بر این، در جامعه ممکن است افرادی با کودکانی مواجه شوند که رها شده اند، گم شده اند یا در شرایط بدسرپرستی به سر می برند. در چنین مواقعی، وظیفه انسانی و اجتماعی حکم می کند که این موارد به مراجع ذی صلاح گزارش شوند. بهترین راه برای گزارش چنین کودکانی، تماس با اورژانس اجتماعی بهزیستی با شماره ۱۲۳ یا مراجعه به مراجع قضایی است. با این اقدام، کودک به مراکز شیرخوارگاه ها یا سایر مراکز زیرمجموعه بهزیستی منتقل می شود تا پس از طی روند قضایی و احراز شرایط، امکان فرزندخواندگی یا سایر حمایت های لازم برای او فراهم گردد.

آیا برای فرزندخواندگی از بهزیستی هزینه ای لازم است؟

یکی از سوالات رایج در مورد فرزندخواندگی، مسئله هزینه های مربوط به آن است. شفاف سازی این موضوع به متقاضیان کمک می کند تا با آمادگی مالی مناسب، وارد این فرآیند شوند.

ثبت نام اولیه برای فرزندخواندگی در سامانه ملی فرزندخواندگی سازمان بهزیستی، کاملاً رایگان است و متقاضیان برای ثبت درخواست اولیه خود نیازی به پرداخت هیچ وجهی ندارند. این موضوع، دسترسی همگانی به فرآیند فرزندخواندگی را تضمین می کند.

با این حال، باید توجه داشت که فرزندخواندگی، تعهدات مالی خاصی را به همراه دارد که ممکن است به عنوان هزینه های جانبی تلقی شوند. این تعهدات شامل موارد زیر است:

• تعهد تملیک مال: همانطور که در ماده ۱۴ قانون حمایت از کودکان و نوجوانان بی سرپرست و بدسرپرست ذکر شد، متقاضیان باید بخشی از اموال یا حقوق خود را به نفع فرزندخوانده تملیک کنند یا تعهد به انجام آن در آینده بدهند. این شرط برای تأمین آینده مالی کودک، به دلیل عدم ارث بری او از والدینخوانده، ضروری است و یک هزینه مستقیم نیست، بلکه یک تعهد مالی است.
• بیمه تکمیلی و هزینه های درمانی: متقاضیان موظفند فرزندخوانده را تحت پوشش بیمه پایه و در صورت امکان بیمه تکمیلی قرار دهند و تمامی هزینه های درمانی و بهداشتی او را تأمین کنند.
• تأمین هزینه های زندگی: والدینخوانده باید تمامی هزینه های مربوط به نگهداری، خوراک، پوشاک، تحصیل، تربیت و رفاه کودک را از بدو پذیرش تا پایان سن قانونی و حتی فراتر از آن (در صورت لزوم) تقبل کنند.

بنابراین، هرچند ثبت نام رایگان است، اما پذیرش سرپرستی یک کودک مسئولیت های مالی قابل توجهی را به همراه دارد که متقاضیان باید از توانایی خود در تأمین آن ها اطمینان حاصل کنند. این تعهدات مالی، برای تضمین یک زندگی با کیفیت و پایدار برای کودک ضروری هستند.

جمع بندی و نتیجه گیری

آرزوی داشتن فرزند، نیرویی قدرتمند است که بسیاری از خانواده ها را به سوی فرزندخواندگی رهنمون می سازد. مسیر فرزندخواندگی از بهزیستی، راهی پربرکت و مسئولیت پذیرانه است که فرصتی برای بخشیدن خانه، خانواده و آینده ای روشن به کودکانی فراهم می آورد که بیش از هر چیز به عشق و حمایت نیاز دارند. این فرآیند، هرچند دارای مراحل قانونی و گاه طولانی به نظر می رسد، اما تمامی تدابیر آن در راستای حفظ منافع عالیه کودک و تضمین بهترین آینده برای اوست.

با آگاهی کامل از شرایط عمومی و اختصاصی، مراحل گام به گام، مدارک مورد نیاز، جنبه های حقوقی و شرعی و همچنین درک دلایل طولانی شدن احتمالی این روند، متقاضیان می توانند با اطمینان و آمادگی بیشتری در این راه قدم بردارند. فرهنگ سازی و حمایت اجتماعی نیز نقش مهمی در موفقیت این تجربه ایفا می کنند. امید است که هر خانواده ای که دل در گرو مهرورزی به کودکی بی سرپرست دارد، با توکل به خداوند و صبوری در این مسیر، به آرزوی شیرین خود دست یابد و لبخند را بر لبان فرزندی نیازمند بنشاند. این راه، نه تنها زندگی یک کودک را دگرگون می کند، بلکه سعادت و برکت را به زندگی خانواده پذیرنده نیز هدیه می دهد.