سقف مهریه مشمول قانون

مسئله سقف مهریه مشمول قانون در ایران غالباً با ابهامات و سردرگمی هایی همراه است که بسیاری از زوجین و خانواده ها را تحت تاثیر قرار می دهد. این موضوع اهمیت حیاتی دارد، زیرا تفاوت چشمگیری میان کل مهریه ای که یک زن حق دریافت آن را دارد و آن بخش از مهریه که دارای ضمانت اجرای کیفری (مانند حبس) است، وجود دارد.

مهریه، به عنوان یک حق مالی برای زن، جایگاه ویژه ای در فرهنگ و قوانین ایران دارد. با این حال، موضوع "سقف مهریه مشمول قانون" و تغییرات احتمالی آن، همیشه بحث برانگیز بوده است. اخبار ضدونقیض و شایعاتی که پیرامون قوانین جدید مانند ۱۴ یا ۵ سکه مطرح می شود، ابهامات زیادی را برای زوجین در آستانه ازدواج، زنان متأهل یا در شرف طلاق، و مردان محکوم به پرداخت مهریه ایجاد کرده است. این مقاله با هدف شفاف سازی این ابهامات و ارائه یک راهنمای جامع و به روز درباره وضعیت حقوقی کنونی مهریه تدوین شده است. در ادامه، به بررسی جامع و شفاف وضعیت کنونی قوانین مهریه، طرح های پیشنهادی، و جنبه های عملی مطالبه و پرداخت آن پرداخته می شود تا مخاطبان با آگاهی کامل تصمیمات درستی اتخاذ کنند.

مبانی قانونی مهریه در ایران: تعاریف و اقسام

مهریه، در نظام حقوقی ایران، به مالی اطلاق می شود که مرد هنگام عقد نکاح، به ملکیت زن درمی آورد. این حق مالی، نه صرفاً یک هدیه، بلکه یک دین شرعی و قانونی بر ذمه مرد است که به محض وقوع عقد، زن مالک آن می شود و هر زمان که اراده کند، می تواند آن را مطالبه نماید. این مالکیت، حتی در صورت فوت زوج یا زوجه، به ورثه منتقل می شود و از این رو، مهریه از اهمیت حقوقی و مالی بالایی برخوردار است.

تعریف دقیق مهریه: ماهیت حقوقی مهریه به عنوان یک دین

مهریه به معنای مالی است که مرد در زمان عقد نکاح یا پس از آن، به عنوان نشانه ای از تعهد و احترام به همسر خود، به او پرداخت می کند. این مال می تواند شامل سکه، وجه نقد، ملک، یا هر شیء دیگری با ارزش مالی باشد. بر اساس قوانین ایران، مهریه یک دین ممتاز محسوب می شود، یعنی در صورت ورشکستگی یا فوت زوج، زن نسبت به سایر طلبکاران، برای دریافت مهریه خود اولویت دارد. ماهیت دین بودن مهریه، به زن این حق را می دهد که در هر زمان، حتی در طول زندگی مشترک، آن را مطالبه کند و مرد مکلف به پرداخت آن است.

انواع مهریه در قانون

در قانون مدنی ایران، مهریه را می توان به دو نوع اصلی تقسیم کرد که هر یک شرایط و آثار حقوقی خاص خود را دارد:

• مهریه عندالمطالبه: این رایج ترین نوع مهریه است. در این حالت، زن می تواند هر زمان که بخواهد (حتی بلافاصله پس از عقد) مهریه خود را مطالبه کند و مرد موظف به پرداخت آن است. برای مطالبه مهریه عندالمطالبه، نیازی به اثبات توانایی مالی زوج نیست و بدهی بر گردن او ثابت است.
• مهریه عندالاستطاعه: در این نوع مهریه، پرداخت آن مشروط به توانایی مالی مرد است. به این معنا که زن تنها زمانی می تواند مهریه را مطالبه کند که ثابت کند مرد توانایی مالی پرداخت آن را دارد. اثبات استطاعت مالی زوج در این موارد بر عهده زوجه است و فرآیند مطالبه ممکن است پیچیده تر باشد.

مسئولیت پرداخت مهریه بر عهده مرد است و زمان تعلق آن نیز از لحظه جاری شدن صیغه عقد است. البته، تا زمانی که زوجه رابطه زناشویی برقرار نکرده باشد، می تواند از حق حبس خود استفاده کرده و از تمکین در برابر زوج خودداری کند تا مهریه اش را دریافت نماید، مگر آنکه مهریه او عندالاستطاعه تعیین شده باشد.

قانون جاری مهریه: سقف ۱۱۰ سکه ضمانت اجرای کیفری

قانون حمایت خانواده مصوب سال ۱۳۹۱، یکی از مهم ترین تحولات را در زمینه مهریه ایجاد کرده است. بر اساس ماده ۲۲ این قانون، سقف مشخصی برای اعمال ضمانت اجرای کیفری (یعنی حبس مرد به دلیل عدم پرداخت مهریه) تعیین شده است. این ماده به وضوح بیان می کند که این سقف، محدودکننده اصل مهریه نیست، بلکه تنها بر جنبه کیفری آن تأثیر می گذارد.

ماده ۲۲ قانون حمایت خانواده مصوب ۱۳۹۱ و مفهوم ۱۱۰ سکه

بر اساس ماده ۲۲ قانون حمایت خانواده، در صورتی که مهریه تا ۱۱۰ سکه تمام بهار آزادی یا معادل آن باشد، وصول آن مشمول مقررات ماده ۲ قانون اجرای محکومیت های مالی است. این یعنی اگر مرد از پرداخت ۱۱۰ سکه مهریه خودداری کند و دادگاه تشخیص دهد که توانایی پرداخت دارد، می تواند حکم جلب و بازداشت او را صادر کند. به بیان دیگر، این ۱۱۰ سکه، سقف ضمانت اجرای کیفری مهریه است و نه سقف اصل مهریه. زوجین می توانند مهریه ای بیش از این مقدار را توافق کنند، اما برای مازاد بر ۱۱۰ سکه، شرایط اعمال ضمانت اجرا متفاوت خواهد بود.

سقف ۱۱۰ سکه تمام بهار آزادی، صرفاً برای اعمال ضمانت اجرای کیفری (حبس) در نظر گرفته شده است و هیچ محدودیتی برای اصل مهریه توافق شده بین زوجین ایجاد نمی کند.

مهریه های بیش از ۱۱۰ سکه: نحوه مطالبه و آثار حقوقی

اگر مهریه تعیین شده بیش از ۱۱۰ سکه باشد، زن همچنان حق دریافت کل مهریه توافق شده را دارد. اما برای مطالبه مازاد بر ۱۱۰ سکه، شرایط تغییر می کند. در این حالت، زن باید تمکن مالی زوج را برای پرداخت مابقی مهریه اثبات کند. این اثبات تمکن مالی بر عهده زوجه است و اگر نتواند آن را اثبات کند، مرد بابت مازاد بر ۱۱۰ سکه، زندانی نخواهد شد. این موضوع به این معناست که حتی اگر مهریه هزار سکه هم باشد، مرد تنها بابت ۱۱۰ سکه اول در معرض بازداشت قرار می گیرد و برای مابقی، زن باید با روش های حقوقی دیگر و اثبات توانایی مالی مرد، مهریه خود را مطالبه کند.

یکی از مهمترین نکات در بحث مهریه، نحوه محاسبه ارزش آن است. ارزش مهریه، به ویژه در مورد سکه، بر اساس نرخ روز سکه اعلامی توسط بانک مرکزی در زمان مطالبه و اجرای حکم، محاسبه می شود. این به معنای آن است که اگر مهریه چند سال پیش تعیین شده باشد و ارزش سکه افزایش یافته باشد، مرد موظف به پرداخت مهریه بر اساس نرخ روز است، نه نرخ زمان عقد.

طرح ها و پیشنهادات قانونی جدید پیرامون سقف مهریه: واقعیت ها و شایعات

در سال های اخیر، همواره طرح ها و ایده هایی برای اصلاح قوانین مهریه مطرح شده که اغلب با شایعات و اخبار نادرست همراه بوده اند. از جمله مهم ترین این طرح ها، کاهش سقف ضمانت اجرای کیفری مهریه به ۱۴ یا حتی ۵ سکه است که با هدف کاهش جمعیت کیفری زندانیان مهریه و تسهیل ازدواج جوانان پیشنهاد شده اند. اما لازم است وضعیت واقعی این طرح ها از شایعات جدا شود تا ابهامات موجود برطرف گردد.

طرح کاهش سقف ضمانت اجرای کیفری مهریه به ۱۴ سکه

یکی از طرح هایی که بسیار مورد بحث قرار گرفته، پیشنهاد کاهش سقف ضمانت اجرای کیفری مهریه از ۱۱۰ سکه به ۱۴ سکه است. این طرح با این استدلال مطرح شده که بسیاری از مردان به دلیل ناتوانی در پرداخت مهریه های سنگین، روانه زندان می شوند و این امر مشکلات اجتماعی و اقتصادی زیادی را به دنبال دارد. بر اساس این طرح، در صورت تصویب نهایی، مرد تنها تا سقف ۱۴ سکه به دلیل عدم پرداخت مهریه امکان بازداشت پیدا می کند و برای مهریه مازاد بر این مقدار، زن باید با اثبات تمکن مالی مرد، از طریق مسیرهای حقوقی اقدام کند.

اما وضعیت فعلی طرح ۱۴ سکه این است که تا این لحظه، به تصویب نهایی مجلس شورای اسلامی نرسیده و به قانون تبدیل نشده است. بنابراین، تمامی ازدواج ها و مطالبه مهریه ها همچنان بر اساس قانون ۱۱۰ سکه فعلی انجام می شود. تاریخ احتمالی اجرای این قانون، در صورت تصویب، پس از طی مراحل قانونی و ابلاغ رسمی خواهد بود و نمی توان زمان مشخصی را برای آن اعلام کرد.

طرح کاهش سقف ضمانت اجرای کیفری مهریه به ۵ سکه

همچنین طرحی مبنی بر کاهش سقف ضمانت اجرای کیفری مهریه به ۵ سکه نیز مطرح شده است. این طرح، با دلایل مشابه طرح ۱۴ سکه، یعنی کاهش فشارهای مالی بر مردان و کاهش زندانیان مهریه، ارائه گردیده است. جزئیات این طرح نیز به معنای محدود کردن اصل مهریه نیست، بلکه تنها به سقف حبس مربوط می شود. مانند طرح ۱۴ سکه، این پیشنهاد نیز تا به امروز به تصویب نهایی نرسیده و صرفاً در مراحل بررسی و گفتگو قرار دارد. بنابراین، هرگونه اظهارنظر قطعی درباره اجرای آن، صرفاً گمانه زنی است و مبنای قانونی ندارد.

قانون ۱۴ سکه برای مهریه هایی که در عقد تعیین نشده اند

یکی دیگر از موضوعات مرتبط با عدد ۱۴ سکه، مربوط به حالتی است که در زمان عقد دائم، به هر دلیلی مهریه مشخص و تعیین نشده باشد. در این موارد خاص، قانون گذار برای حمایت از حقوق زن، مهریه "مُتعه" یا "مِهرالمثل" را تعیین می کند. در برخی رویه های قضایی و پیشنهادهای قانونی، برای مهریه هایی که در عقد تعیین نشده اند، ممکن است ۱۴ سکه یا معادل آن به عنوان مِهرالمثل در نظر گرفته شود. اما این حالت، با طرح کاهش سقف ضمانت اجرای کیفری مهریه کاملاً متفاوت است و نباید با آن اشتباه گرفته شود.

جدول مقایسه ای وضعیت قوانین و طرح های مهریه

عنوان	وضعیت	کاربرد	سقف حبس	نحوه مطالبه مازاد
قانون فعلی (۱۱۰ سکه کیفری)	مصوب و جاری	مهریه های توافق شده	۱۱۰ سکه تمام بهار آزادی	با اثبات تمکن مالی زوج توسط زوجه
طرح کاهش به ۱۴ سکه (کیفری)	در حال بررسی (هنوز تصویب نشده)	کاهش سقف حبس	۱۴ سکه تمام بهار آزادی (پیشنهادی)	با اثبات تمکن مالی زوج توسط زوجه
طرح کاهش به ۵ سکه (کیفری)	در حال بررسی (هنوز تصویب نشده)	کاهش سقف حبس	۵ سکه تمام بهار آزادی (پیشنهادی)	با اثبات تمکن مالی زوج توسط زوجه
مهریه نامشخص (مِهرالمثل/مُتعه)	قانون مدنی (جاری)	زمانی که مهریه در عقد تعیین نشده	بسته به نظر دادگاه (در برخی رویه ها ۱۴ سکه)	تعیین توسط دادگاه بر اساس شرایط

جنبه های مالی و حقوقی عملیاتی مهریه

مطالبه و پرداخت مهریه، جنبه های مالی و حقوقی متعددی دارد که آگاهی از آن ها برای زوجین و افرادی که با این مسائل درگیر هستند، ضروری است. از قانون اعسار و تقسیط مهریه گرفته تا حق ثبت و روش های مطالبه، هر یک دارای ظرافت های خاص خود هستند.

قانون اعسار و تقسیط مهریه

اعسار به معنای ناتوانی مالی زوج در پرداخت یکجای مهریه است. اگر مردی توانایی پرداخت کل مهریه (یا حتی ۱۱۰ سکه) را به صورت یکجا نداشته باشد، می تواند به دادگاه درخواست اعسار تقدیم کند. شرایط درخواست اعسار شامل ارائه مدارک و لیست اموال، دارایی ها و بدهی ها، و همچنین معرفی شهود است. دادگاه پس از بررسی دقیق، در صورت پذیرش اعسار، حکم به تقسیط مهریه را صادر می کند. این حکم شامل تعیین پیش پرداخت (معمولاً یک تا چند سکه) و اقساط ماهانه یا دوره ای می شود. پذیرش اعسار، تأثیر مستقیمی بر وضعیت حبس مهریه دارد؛ به این معنا که اگر مرد طبق اقساط تعیین شده عمل کند، دیگر بابت عدم پرداخت مهریه زندانی نخواهد شد، مگر اینکه از پرداخت اقساط خودداری کند.

حق ثبت مهریه و مالیات بر مهریه

حق ثبت مهریه، هزینه ای است که برای ثبت رسمی مهریه در دفاتر اسناد رسمی یا مراجع قضایی دریافت می شود. این هزینه درصدی از ارزش مهریه است (معمولاً حدود ۲.۵ درصد از ۱۱۰ سکه) و بر اساس نرخ روز سکه محاسبه می گردد. پرداخت این حق، برای رسمیت بخشیدن به مطالبه مهریه و شروع فرآیند قانونی آن ضروری است.

در سال های اخیر، شایعاتی مبنی بر مالیات بر مهریه به گوش می رسید. اما تا این لحظه، در قوانین ایران، چیزی به عنوان مالیات بر اصل مهریه که زن از مرد دریافت می کند، وجود ندارد. آنچه که ممکن است اشتباه گرفته شود، همان حق ثبت مهریه است که یک هزینه اداری برای ثبت سند است، نه مالیات بر درآمد یا دارایی. البته ممکن است در برخی موارد، نقل و انتقال دارایی ها به جای مهریه، مشمول هزینه های نقل و انتقال قانونی شود، اما این به معنای مالیات بر خود مهریه نیست.

آگاهی از نحوه محاسبه حق ثبت مهریه و تمایز آن با مفهوم مالیات بر مهریه، برای جلوگیری از اطلاعات نادرست و تصمیم گیری های آگاهانه بسیار حائز اهمیت است.

روش های مطالبه مهریه

برای مطالبه مهریه، زن می تواند از دو مسیر اصلی اقدام کند:

1. اقدام از طریق اداره ثبت اسناد و املاک: این روش معمولاً سریع تر و کم هزینه تر است، زیرا نیازی به پرداخت هزینه دادرسی نیست. در این روش، زن با مراجعه به دفترخانه ای که عقد در آن ثبت شده، درخواست صدور اجراییه می کند. اداره ثبت می تواند اموال منقول و غیرمنقول مرد را توقیف کند. مزیت این روش، سرعت و امکان توقیف سریع اموال است، اما محدودیت هایی نیز دارد و در برخی موارد پیچیده، نیاز به ارجاع به دادگاه پیدا می کند.
2. اقدام از طریق دادگاه خانواده: در این روش، زن دادخواست مطالبه مهریه را به دادگاه خانواده ارائه می دهد. این مسیر اگرچه ممکن است طولانی تر باشد و نیاز به پرداخت هزینه دادرسی داشته باشد، اما برای موارد پیچیده تر، اثبات تمکن مالی مازاد بر ۱۱۰ سکه یا در صورت عدم شناسایی اموال از طریق ثبت، کارآمدتر است. دادگاه پس از بررسی پرونده، حکم به پرداخت مهریه را صادر می کند.

اولویت اقدام از طریق ثبت یا دادگاه در قوانین فعلی، بسته به شرایط و میزان مهریه متفاوت است. اما عموماً توصیه می شود ابتدا از طریق اداره ثبت اقدام شود و در صورت عدم حصول نتیجه مطلوب، به دادگاه مراجعه گردد.

تأثیر قوانین جدید (طرح ها و مصوبات احتمالی) بر ازدواج های قبلی (عطف به ماسبق)

یکی از پرسش های کلیدی که در مورد هرگونه تغییر در قوانین مهریه مطرح می شود، این است که آیا این تغییرات بر ازدواج های قبلی و مهریه هایی که پیش از تصویب قانون جدید تعیین شده اند، تأثیر می گذارد یا خیر. در حقوق ایران، اصل عدم عطف به ماسبق قوانین وجود دارد. به این معنا که قوانین جدید، اصولا بر وقایع و قراردادهایی که پیش از تصویب آن ها رخ داده اند، تأثیری ندارند. بنابراین، اگر طرح هایی مانند کاهش سقف ضمانت اجرای کیفری به ۱۴ یا ۵ سکه به قانون تبدیل شوند، این تغییرات معمولاً بر ازدواج های قبلی تأثیر نخواهند گذاشت و مهریه های تعیین شده در گذشته، همچنان بر اساس قوانین زمان عقد قابل مطالبه خواهند بود. البته، جزئیات هر قانون جدید می تواند استثنائاتی داشته باشد که نیازمند بررسی دقیق متن مصوب است. اما به طور کلی، حقوق و تعهدات مالی زوجین بر اساس قانونی که در زمان عقد حاکم بوده، تعیین می شود.

نتیجه گیری

بررسی وضعیت سقف مهریه مشمول قانون نشان می دهد که مهریه همچنان یک حق مسلم برای زن و دین بر عهده مرد است. در حال حاضر، قانون ۱۱۰ سکه بهار آزادی به عنوان سقف ضمانت اجرای کیفری مهریه در ایران معتبر است و در صورت عدم پرداخت این میزان و اثبات تمکن مالی مرد، امکان بازداشت او وجود دارد. برای مهریه مازاد بر ۱۱۰ سکه، اثبات تمکن مالی مرد بر عهده زن است.

شایعات و طرح هایی مانند کاهش سقف حبس مهریه به ۱۴ یا ۵ سکه، هنوز به مرحله تصویب نهایی نرسیده اند و صرفاً در حد پیشنهاد باقی مانده اند. بنابراین، برای اتخاذ هرگونه تصمیم در خصوص مهریه، لازم است به قوانین جاری و مصوبات رسمی استناد شود و از اطلاعات غیرمستند پرهیز گردد. توصیه می شود همواره برای مسائل حقوقی خانواده، به ویژه در موضوع حساس مهریه، با متخصصین حقوقی و وکلای مجرب مشورت شود تا از حقوق قانونی خود آگاه شده و بهترین مسیر را در پیش بگیرید.

آگاهی از تفاوت میان اصل مهریه و سقف ضمانت اجرای کیفری، درک صحیح از مفاهیم عندالمطالبه و عندالاستطاعه، و اطلاع از فرآیندهای اعسار و تقسیط، به زوجین کمک می کند تا با دیدی واقع بینانه و آگاهانه، آینده مالی و حقوقی زندگی مشترک خود را مدیریت کنند.