حکم قطع دست کارگردان ایرانی را برای این فیلم صادر کردند

نتشار یک مستند درباره نصرت کریمی دوباره بحث‌ها و توجه جامعه را نسبت به او بالا برده. نصرت کریمی شخصیتی تاثیرگذار در تاریخ فرهنگ، هنر و سینمای ایران است که با وقوع انقلاب اتفاقاتی درباره او رخ داد که نماد و نشان یک وضعیت خاص شد. یکی از نکات ویژه درباره نصرت کریمی، ساخت فیلم “محله” قبل از انقلاب است که واکنش‌های بسیار زیادی از سوی مذهبیون به همراه داشت و کارنامه هنری او را تا پایان عمرش تحت تاثیر قرار داد. عمده واکنش‌ها بعد از انقلاب نیز مربوط به همان فیلم “محلل” بود. با این حال، از لحاظ هنری، کارنامه بسیار موفقی داشته و آدمی تاثیرگذار و الهام‌بخش در تمام دوره‌های فعالیتش در سینما بوده است.

اکنون، انتشار این مستند دوباره نام او را بالا برده است؛ کسی که در سال‌های زیادی از دهه ۶۰ و حتی دهه ۷۰ در فضای سانسور و اختناق مقهور شده بود و نامش به نوعی از فضای رسمی حذف شده بود. حالا جامعه تصمیم گرفته او را یادآوری کند و از این آیکون ویژه و تاثیرگذار خود به راحتی نگذرد. نسخه کریمی و هم‌قطاران او شکلی از هنر را نشان می‌دادند که حتی اکنون بازگشت به همان کیفیت، شاید یک ایده‌آل باشد.

اما ماجرای محلل چیست؟

اما دومین فیلم سینمایی کریمی به نام “محلل” در سال ۱۳۵۰ بر پایه داستان «محلل» صادق هدایت ساخته و به فیلمی جنجال‌انگیز بدل شد. در فیلم شوهری بازاری در بگومگویی خانوادگی، در عصبانیت از خود به در می‌شود و همسر خود را “سه طلاقه” می‌کند، اما به زودی پشیمان می‌شود.

بنا به فقه اسلامی یا برداشتی که در داستان از آن ارائه می‌شود، این مرد دیگر حق “رجوع” ندارد و تنها به شرطی می‌تواند دوباره با زن خود زناشویی کند، که مردی دیگر به نام “محلل” این عمل را انجام دهد. مرد در تنگنایی دردناک قرار می‌گیرد: از سویی نمی‌تواند احکام شرع را نادیده بگیرد و از سوی دیگر حاضر نیست همسر سابق خود با مردی بیگانه عقد کند.

البته فیلم سینمایی “محلل” به یکی از داستان‌های کوتاه صادق هدایت گوشه‌چشمی داشته. نمایش فیلم واکنش تند محافل دینی را به دنبال داشت که در نهایت به توقیف فیلم انجامید. شهید مطهری یکی از این منتقدان بود و ساخت آن را توهین به اسلام و تحریف فقه دوازده امامی اعلام کرد. این واکنش، پس از وقوع انقلاب و در جریان انقلاب فرهنگی، تا صدور رأی قطع دست نصرت کریمی برای نگارش فیلمنامه “محلل” و اعدام برای ساخت آن، شدت یافت. اما به گفته پسرش بابک کریمی این حکم به دلیل محبوبیت نصرت کریمی و عدم فعالیت سیاسی‌اش، به ممنوعیت کار کردن در سینمای ایران تا پایان عمر تبدیل شد.

به هر حال او پس از تولید محلل تا حدودی از سینمای دلخواه خود دور شد. می‌توان گفت که موانع فرهنگی و فشار‌های سیاسی او را از ادامه کار باز داشتند. از آن پس او گاه در مقام کارگردان و بیشتر در نقش بازیگر در فیلم‌هایی شرکت کرد که بیشتر به گیشه توجه داشتند و کمدی بی‌مایه را به طنز ترجیح می‌دادند.

نصرت کریمی، جزو فیلمسازانی است که بعد از انقلاب در رسانه‌ها و مجلات سینمایی کمتر به آنها پرداخته شده و درباره فیلم‌هایش نقد نوشته شده است. همه اینها به خاطر فیلم “محلل” است که خطوط قرمز را آن هم پیش از وقوع انقلاب، به چالش کشیده بود. 

او با ساخت سه‌گانه “درشکه‌چی” ۱۳۵۰، “محلل” ۱۳۵۰ و یک فیلم دیگر، و در نهایت فیلم “خانه‌خراب” ۱۳۵۴ از مهمترین سینماگران واقع‌گرا و اجتماعی دهه پنجاه ایران بود. گیشه سینما‌ها را هم داشت و تلاش می‌کرد استاندارد سینمای روز دنیا را هم به آثارش تزریق کرده بود. این ترکیب، حاصل قریب به دو دهه مشق و دستیاری کریمی در سبک رئالیسم سینمای ایتالیا و همکاری با فیلمسازانی، چون ویتوریو دسیکا و لوکینو ویسکونتی بود.